„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    MINISTERSTWO EDUKACJI   NARODOWEJ       Wojciech Pilc  Przygotowanie materiałów ilustracyjnych 311[28].Z2.03    Poradnik dla ucznia  Wydawca    Instytut Technologii Eksploatacji  – Pa ństwowy Instytut Badawczy   Radom 2007         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”   1   Recenzenci:  dr inŜ. Henryk Godlewski   mgr inŜ Tomasz Pawłowski   Opracowanie redakcyjne:  mgr ElŜbieta Gonciarz   Konsultacja:  dr inŜ. BoŜena Zając   Poradnik stanowi obudow ę dydaktyczn ą programu jednostki modułowej 311[28].Z2.03 ,   „Przygotowanie materiałów ilustracyjnych”, zawartego w modułowym programie nauczania dla   zawodu technik poligraf.    Wydawca   Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    2   SPIS TRE ŚCI   1.  Wprowadzenie  3   2.  Wymagania wstępne  5   3.  Cele kształcenia  6   4.  Materiał nauczania  7   4.1.  Teoretyczne podstawy reprodukcji poligraficznej  7   4.1.1.  Materiał nauczania   7   4.1.2.  Pytania sprawdzające  12    4.1.3. Ćwiczenia  13    4.1.4.  Sprawdzian postępów  14    4.2.  Charakteryzowanie technologii reprodukcji klasycznej  15    4.2.1.  Materiał nauczania  15    4.2.2.  Pytania sprawdzające  20    4.2.3. Ćwiczenia  20    4.2.4.  Sprawdzian postępów  22    4.3.  Charakteryzowanie technologiczno-eksploatacyjne skanerów   23    4.3.1.  Materiał nauczania   23    4.3.2.  Pytania sprawdzające  34    4.3.3. Ćwiczenia  34    4.3.4.  Sprawdzian postępów  36    4.4.  Obróbka elektroniczna zeskanowanych obrazów  37    4.4.1.  Materiał nauczania   37    4.4.2.  Pytania sprawdzające  42    4.4.3. Ćwiczenia  43    4.4.4.  Sprawdzian postępów  44    5.  Sprawdzian osiągnięć  ucznia  45    6.  Literatura  50         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    3   1. WPROWADZENIE      Poradnik  ten  b ędzie  Ci  pomocny  w  przyswajaniu  wiedzy  i  kształtowaniu  umiejętno ści    z zakresu bardzo wa Ŝnego fragmentu przygotowalni poligraficznej jakim jest przygotowanie   do drukowania materiałów ilustracyjnych. Wiadomo ści i umiejętno ści z tej dziedziny zostały   okre ślone  w  programie  jednostki  modułowej  311[28]Z2.03  Przygotowanie  materiałów   ilustracyjnych.  Jest  to  jednostka  modułowa  zawarta  w  module  Poligraficzne  procesy   przygotowawcze (schemat układu jednostek modułowych przedstawiony jest na stronie 4 tego   poradnika).   Tak  jak  ka Ŝda  jednostka  modułowa,  równie Ŝ  i  ta  ma  ściśle  okre ślone  cele  kształcenia,   materiał nauczania oraz wskazania metodyczne do realizacji programu.   W poradniku znajdziesz:   –  wymagania  wstępne  –  wykaz  umiejętno ści,  jakie  powinieneś  mie ć  ju Ŝ  ukształtowane,   aby ś bez problemów mógł korzysta ć z poradnika,   –  cele kształcenia – wykaz umiejętno ści, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,   –  materiał nauczania – wiadomo ści teoretyczne niezb ędne do osiągnięcia zało Ŝonych celów   kształcenia i opanowania umiejętno ści zawartych w jednostce modułowej,   –  zestaw pyta ń, aby ś mógł sprawdzić, czy ju Ŝ opanowałe ś okre ślone tre ści,   –  ćwiczenia,  które  pomog ą  Ci  zweryfikowa ć  wiadomo ści  teoretyczne  oraz  ukształtowa ć   umiejętności praktyczne,   –  sprawdzian postępów,   –  sprawdzian osiągnięć , przykładowy zestaw zada ń. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie   materiału całej jednostki modułowej,   –  literaturę uzupełniającą.   Tre ść   programu  jednostki  modułowej  zawiera  podstawowe  zagadnienia  związane    z  technologiami  przygotowania  do  druku  ogólnie  pojętych  materiałów  ilustracyjnych  takich   jak:  zdjęcia,  slajdy  grafiki,  itp.  Jako  materiał  ilustracyjny  potraktowane  zostały  równie Ŝ   materiały uzyskane przy zastosowaniu fotograficznych aparatów cyfrowych.   Jednostka  modułowa  Przygotowanie  materiałów  ilustracyjnych  została  podzielona  na   cztery rozdziały. Najwięcej miejsca zajmują zagadnienia dotycz ące:   –  teoretycznych podstaw reprodukcji poligraficznej,   –  fotoreprodukcji klasycznej,  –  skanerów oraz skanowania,  –  obróbki elektronicznej zeskanowanych obrazów.   W  2  rozdziale  zamieszczono  wiadomo ści  dotycz ące  reprodukcji  klasycznej,  opartej    o  aparat  fotoreprodukcyjny,  procesy  obróbki  materiałów  światłoczułych  „na  mokro”,  itp.   Pomimo Ŝe technologie te są stosowane w tej chwili stosunkowo rzadko to jednak występują   w  przemy śle  i  mają  pewne  wspólne  obszary  z  technologią  współczesn ą.  Podczas  nauki    i ćwicze ń miej jednak świadomo ść , Ŝe technik ą dominującą we współczesnej przygotowalni   jest szeroko pojęta reprodukcja elektroniczna.   Przed przystąpieniem do realizacji ćwicze ń odpowiedz na pytania sprawdzające, które są   zamieszczone w ka Ŝdym rozdziale, po materiale nauczania. Udzielone odpowiedzi pozwolą   Ci sprawdzić czy jeste ś dobrze przygotowany do wykonywania zada ń.   Po zako ńczeniu realizacji programu tej jednostki modułowej nauczyciel sprawdzi Twoje   wiadomo ści  i  umiejętno ści  za  pomoc ą  testu  pisemnego.  Aby ś  miał  mo Ŝliwo ść   dokonania   ewaluacji  swoich  działa ń  rozwiąŜ   przykładowy  test  sumujący  zamieszczony  na  ko ńcu   poniŜszego poradnika.         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    4      Schemat układu jednostek modułowych    311[28].Z2   Poligraficzne procesy   przygotowawcze     311[28].Z2.02   Przygotowanie materiałów   tekstowych     311[28].Z2.03   Przygotowanie materiałów   ilustracyjnych     311[28].Z2.01   Planowanie technologiczne    i techniczne publikacji     311[28].Z2.04   Wykonanie impozycji i proofingu            „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    5   2. WYMAGANIA WST ĘPNE      Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powiniene ś umie ć:   –  posługiwa ć się terminologią poligraficzn ą,   –  posługiwa ć się podstawowymi miarami poligraficznymi,   –  charakteryzowa ć poligraficzne procesy przygotowawcze,   –  charakteryzowa ć procesy reprodukcji poligraficznej,   –  klasyfikowa ć oryginały przeznaczone do reprodukcji,   –  charakteryzowa ć procesy fotoreprodukcji klasycznej,   –  charakteryzowa ć etapy obróbki materiałów światłoczułych „na mokro”,   –  charakteryzowa ć procesy reprodukcji elektronicznej,   –  charakteryzowa ć skanery poligraficzne,   –  odczytywa ć rysunki techniczne,   –  współpracowa ć w grupie i indywidualnie,   –  analizowa ć i wyciąga ć wnioski,   –  ocenia ć swoje umiejętno ści,   –  uczestniczy ć w dyskusji,   –  przygotowa ć prezentację,   –  prezentowa ć siebie i grup ę w której pracujesz,   –  przestrzega ć przepisów bezpiecze ństwa i higieny pracy.         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    6   3.  CELE KSZTAŁCENIA      W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powiniene ś umie ć:   –  zastosowa ć teoretyczne podstawy reprodukcji poligraficznej,   –  okre ślić cele sensytometrii i densytometrii w procesach reprodukcji,   –  okre ślić zasady działania filtrów selekcyjnych,   –  zmierzy ć g ęsto ść  optyczn ą w świetle przepuszczonym i odbitym,   –  dobra ć kształt krzywej charakterystycznej na podstawie analizy technologicznej,   –  rozpozna ć oryginał oraz zadecydowa ć o sposobie jego reprodukcji,   –  scharakteryzowa ć technologiczne etapy reprodukcji klasycznej,   –  dokona ć podziału skanerów oraz ocenić ich jako ść ,   –  okre ślić parametry technologiczne poszczególnych skanerów,   –  okre ślić zastosowanie skanera do wykonania okre ślonego rodzaju prac,   –  okre ślić parametry i jednostki skanowania,   –  dobra ć parametry skanowania w typowych i nietypowych sytuacjach technologicznych,   –  zeskanowa ć ró Ŝnego typu oryginały,   –  scharakteryzowa ć powstawanie zjawiska mory,   –  okre ślić sposoby unikania oraz eliminowania zjawiska mory,   –  scharakteryzowa ć narz ędzia retuszu elektronicznego,   –  wyja śnić zasady działania podstawowych narz ędzi retuszu elektronicznego,   –  dobra ć parametry retuszu elektronicznego podczas korekty liniowej i nieliniowej,   –  dokona ć modyfikacji skanu zgodnie z oryginałem,   –  scharakteryzowa ć parametry technologiczne aparatów cyfrowych,   –  dobra ć aparat cyfrowy i wyposa Ŝenie do wykonania zdjęcia w okre ślonych warunkach,   –  dobra ć ustawienia i parametry wykonania zdjęcia cyfrowego,   –  wykona ć zdjęcie cyfrowe,   –  zmodyfikowa ć  zdjęcia  wykonane  aparatem  cyfrowym  zgodnie  z  wymaganiami   przygotowalni poligraficznej.         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    7   4. MATERIAŁ NAUCZANIA      4.1. Teoretyczne podstawy reprodukcji poligraficznej      4.1.1. Materiał nauczania  Światło i barwa    Jedn ą z cech obiektu obserwowanego przez człowieka jest barwa tego obiektu. Wra Ŝenie   barwy uzyskuje się w wyniku oddziaływania bod źca światła na receptory człowieka – oczy,   które  przesyłają  odpowiednie  sygnały  do  mózgu,  gdzie  następuje  ostateczna  analiza.   Wra Ŝenia wzrokowe (w tym i barwy) wywoływane s ą przez światło. Światło widzialne,   to  promieniowanie elektromagnetyczne o długo ści fal w przedziale 380–780 nm (1 nm = l -9 m).   Światło o krótszej długo ści fali wywołuje postrzeganie barwy fioletowej i niebieskiej, światło   o średniej długo ści fali postrzeganie barwy zielonej, Ŝółtej i pomara ńczowej, światło o długiej   fali powoduje postrzeganie barwy czerwonej. W większo ści przypadków mamy do czynienia   z  barwami  obiektów  otrzymanymi  w  wyniku  obserwacji  promieniowa ń  o  ró Ŝnych   długo ściach fal (barwa wynikowa).   Postrzeganie  barwy  jest  wynikiem  wzajemnego  oddziaływania  trzech  czynników:   obserwowanej powierzchni barwnej; o świetlenia oraz wra Ŝliwo ści zmysłu wzroku.   Wła ściwo ścią  powierzchni  barwnej  jest  pochłanianie światła  o  okre ślonych  długo ściach   fal, to jest światła okre ślonej barwy oraz odbijanie światła pozostałych długo ści fal. Zale Ŝno ść    tę  opisuje  widmo  odbicia  (nazywane  te Ŝ  widmem  reemisji,  krzyw ą  reemisji  lub  krzyw ą   widmowych  współczynników  odbicia).  W  przypadku  obserwowania  barwnej  powierzchni    w  świetle  przechodz ącym  mówi  się  o  widmie  transmisyjnym,  krzywej  transmisji,  krzywej   widmowych współczynników przepuszczania.             Rys. 1.  Widmo promieniowania elektromagnetycznego   i zakres promieniowania widzialnego [14, s. 54].       Densytometria i densytometry   Densytometria  jest  tradycyjn ą  metod ą  pomiaru,  oceniania  i  charakteryzacji  barwnych   powierzchni  na  poszczególnych  etapach  produkcji  poligraficznej.  Densytometry,  przyrz ądy   do  pomiaru  g ęsto ści  optycznej  barwy,  nale Ŝą   do  standardowego  wyposa Ŝenia  drukarń,   a densytometria odgrywa wa Ŝną rolę przy kierowaniu i kontroli całego procesu drukowania.   Ich u Ŝyteczno ść  ogranicza się jednak zwykle do pomiarów pól kontrolnych barw triadowych         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    8   CMYK  czy  pomiaru  filmów.  Nie  jest  mo Ŝliwa  przy  ich  u Ŝyciu  ocena  ró Ŝnicy  barwy  czy   okre ślenie współrz ędnych barwy.   Tak  jak  kolorymetria,  densytometria  jest  metod ą  fotometryczn ą  –  ocenia  ilo ść  światła,   które  odbiło  się  od  danej  powierzchni  (densytometria  refleksyjna,  odbiciowa)  lub  zostało   przez  nią  przepuszczone  (transmisyjna).  Podstawowa  zasada  pomiaru  jest  analogiczna  jak    w  przypadku  pomiarów  kolorymetrycznych.  Wynik  pomiaru  podawany  jest  w  skali   logarytmicznej w formie g ęsto ści optycznej.   Gęsto ść   optyczna  dla  materiałów  przezroczystych  to  wielko ść   fizyczna  równa   logarytmowi dziesiętnemu stosunku intensywno ści światła padającego na badany materiał (I p)   do  intensywno ści  światła  po  przejściu  tego  materiału  (I k),  zwana  inaczej  absorbancją  lub   ekstyncją.   Gęsto ść   optyczna  dla  materiałów  nieprzezroczystych  to  wielko ść   fizyczna  równa   logarytmowi dziesiętnemu stosunku intensywno ści światła odbitego do intensywno ści światła   padającego na badany materiał.             Rys. 2.   Zasada pomiaru densytometrycznego: a) densytometria transmisyjna (w świetle przepuszczonym),   b) densytometria refleksyjna (w świetle odbitym) [14, s. 65].       Oryginały i ich podział   Ilustracje  przekazane  przez  wydawnictwo  do  drukarni  są  dla  procesów  poligraficznych   oryginałami,  które  nale Ŝy  odpowiednio  przetworzy ć,  aby  było  mo Ŝliwe  uzyskanie  tych   ilustracji na druku. Ilustracje te nazywa się oryginałami.   Dla celów poligraficznych nale Ŝy dokona ć ogólnego podziału oryginałów. Podstawowym   podziałem oryginałów jest podział ze względu na liczb ę barw. Najprostszymi oryginałami są   takie,  które  mają  jedn ą  barw ę  na  tle.  Ogólnie  nazywa  się  je  oryginałami  jednokolorowymi.   Oryginały, które mają na tle więcej niŜ jedn ą barw ę nazywa się wielokolorowymi.   Drugi podział oryginałów polega na okre śleniu ich tonalno ści. Ze względu na tonalno ść    rozró Ŝnia się oryginały jednotonalne i wielotonalne. Na oryginałach jednotonalnych nasilenie   występującej barwy jest takie same we wszystkich miejscach, np. je Ŝeli występuje czerń, to    w  ka Ŝdym  miejscu  czarnym  jest  ona  jednakowa.  Na oryginałach wielotonalnych w ró Ŝnych   miejscach występuje ró Ŝne nasilenie danej barwy, np. występują miejsca czarne, ciemniejsze    i ja śniejsze – szare, białe.         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    9   Tak więc rozró Ŝniamy cztery rodzaje oryginałów:   –  jednotonalne jednokolorowe,  –  jednotonalne wielokolorowe,  –  wielotonalne jednokolorowe, zwane te Ŝ jednobarwnymi,   –  wielotonalne wielokolorowe, zwane te Ŝ wielobarwnymi.   Przykładem oryginału jednotonalnego jednokolorowego jest rysunek wykonany ołówkiem na   papierze.  Przykładem  oryginału  jednotonalnego  wielokolorowego  jest  rysunek  wykonany   kilkoma  kredkami  na  papierze.  Przykładem  oryginału  wielotonalnego  jednokolorowego   (jednobarwnego)  jest  odbitka  fotograficzna  czarno-biała.  Przykładem  oryginału   wielotonalnego wielokolorowego (wielobarwnego) jest odbitka fotograficzna kolorowa.   Stosuje  się  te Ŝ  podział  ze  względu  na  przezroczysto ść   podło Ŝa,  na  którym  wykonano   oryginał.  Rozró Ŝniamy  oryginały  przezroczyste  i  nieprzezroczyste.  Oryginały  przezroczyste   na świetla się światłem przechodz ącym przez oryginał, nieprzezroczyste – światłem odbitym   od oryginału. Oryginał wykonany np. na przezroczystej folii jest przezroczysty, na papierze –  nieprzezroczysty.   Przekształcenia fotoreprodukcyjne oryginału  Przekształcenia  oryginału,  jakie  mo Ŝna  lub  trzeba  wykona ć  w  procesach   fotoreprodukcyjnych,  zale Ŝą   od  rodzaju  oryginału.  Najprostszymi  oryginałami  są  oryginały   jednokolorowe  jednotonalne.  Podstawowym  przekształceniem  jest  zamiana  oryginału  na   negatyw, diapozytyw lub pozytyw. Podczas przekształcania mo Ŝe nastąpić odwrócenie obrazu   na  lewoczytelny  lub  te Ŝ  mo Ŝe  pozosta ć  obraz  prawoczytelny.  Mo Ŝe  nastąpić  te Ŝ  zmiana   wielko ści  formatu.  W  czasie  przekształcania  mo Ŝe  nastąpić  te Ŝ  zmiana  warto ści  g ęsto ści   optycznej, np. koloru czarnego na materiale fotograficznym w stosunku do oryginału.   Bardziej  skomplikowanymi  oryginałami  s ą  oryginały  wielokolorowe  jednotonalne.   Do wykonania  przekształcania  fotoreprodukcyjnego  takich  oryginałów  trzeba  najpierw   posegregowa ć  ka Ŝdy  z  występujących  kolorów,  wykona ć  tzw.  wyciągi  kolorów.   Przy drukowaniu bowiem, ka Ŝdy występujący kolor b ędzie zadrukowywany oddzielnie, inn ą   farb ą,  z  innej  formy  drukowej.  Drukowanie  musi  więc  by ć  wykonane  tyle  razy,  ile  jest   kolorów na oryginale.   Wyciągi  kolorów  mo Ŝe  wykona ć  pracownik,  wyrysowując  ręcznie  ka Ŝdy  kolor  na   oddzielnym arkuszu. Czasem wyciągi kolorów mo Ŝna zrobić w aparacie fotoreprodukcyjnym   przy  zastosowaniu  filtrów.  Mo Ŝliwe  te Ŝ  jest  wykonanie  wyciągów  kolorów  za  pomoc ą   odpowiednio zaprogramowanego skanera.   Po wykonaniu wyciągów kolorów uzyskuje się jakby kilka oryginałów jednokolorowych   jednotonalnych.  Dalsze  przekształcenia  mog ą  więc  by ć  identyczne  jak  w  przypadku   oryginałów  jednokolorowych  jednotonalnych.  Mog ą  lub  musz ą  by ć  wykonane  następujące   przekształcenia:  –  zmiana oryginału na negatyw, diapozytyw lub pozytyw,   –  odwrócenie obrazu lub pozostawienie obrazu prawoczytelnego,   –  zmiana formatu,  –  zmiana g ęsto ści optycznej do Ŝą danej warto ści.   Następnym  rodzajem  oryginałów  są  oryginały  jednokolorowe  wielotonalne.  Takie   oryginały, np. czarno-białe, mają miejsca białe (lub przezroczyste), czarne i du Ŝo ró Ŝnych pod   względem  nasilenia  miejsc  szarych  (ja śniejszych,  ciemniejszych).  Przy  drukowaniu  miejsca   białe  b ędą  niezadrukowane,  czarne  –  całkowicie  zadrukowane  farb ą  czarn ą.  Aby  uzyska ć   miejsca  szare,  nale Ŝałoby  dla  ka Ŝdego  nasilenia  szaro ści  stosowa ć  oddzieln ą  farb ę  szarą    o ró Ŝnym nasileniu oraz drukowa ć z oddzielnej formy drukowej. Proces drukowania musiałby   by ć  wykonywany  wielokrotnie  z  innymi  formami  drukowymi  i  innymi  farbami.  Jest  to   praktycznie niemo Ŝliwe.           „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    10   Zastosowano  więc  inny  sposób  uzyskiwania  miejsc  szarych  o  ró Ŝnym  nasileniu.  Je Ŝeli   dane pole nie b ędzie zadrukowane, to oko odbierze wra Ŝenie, Ŝe pole to jest białe. Je Ŝeli dane   pole b ędzie zadrukowane na całej powierzchni farb ą czarn ą, to oko odbierze wra Ŝenie, Ŝe pole   to jest czarne. Natomiast, gdy pole zadrukujemy np. male ńkimi punktami nieodró Ŝnialnymi   przez  oko  lub  słabo  odró Ŝnianymi,  a  powierzchnia  zadrukowana  b ędzie  np.  równa  połowie   powierzchni całkowitej pola, to oko odbierze wra Ŝenie, Ŝe pole jest szare. Gdy powierzchnia   zadrukowana  przez  punkty  b ędzie  większa  niŜ  połowa  powierzchni  pola,  to  oko  odbierze   wra Ŝenie,  Ŝe  pole  jest  szare,  ale  ciemniejsze.  Gdy  punkty  zadrukowane  b ędą  miały   powierzchnię mniejsz ą niŜ połowa powierzchni pola, to oko odbierze wra Ŝenie, Ŝe pole jest   szare,  ale  ja śniejsze.  W  ten  sposób  mo Ŝna  uzyska ć  przy  zadrukowaniu  tylko  farb ą  czarn ą   wra Ŝenie miejsc białych, czarnych i szarych o ró Ŝnym nasileniu.   W  procesie  fotoreprodukcyjnym  nale Ŝy  więc  zamienić  obraz  wielotonalny  na  obraz   punktowy. Taki obraz jest ju Ŝ jednotonalny, a więc mo Ŝna go otrzyma ć przy u Ŝyciu jednego   procesu  drukowania,  jednej  formy  drukowej,  jednej  farby.Taki  proces  zmiany  obrazu   wielotonalnego  na  jednotonalny  nazywa  się  rastrowaniem,  a  przyrz ąd  za  pomoc ą  którego   wykonuje  się  rastrowanie  nazywa  się  rastrem.  Typowy,  najcz ęś ciej  stosowany  raster,  tzw.   raster  krzy Ŝowy,  pozytywowy,  składa  się  z  cieniutkich  krzy Ŝujących  się  czarnych  linii    z przezroczystymi malutkimi kwadracikami między nimi. Im linie te b ędą ustawione g ęś ciej,   tym na wydrukowanym po zrastrowaniu obrazie uzyska się więcej widocznych szczegółów.   Oprócz  tych  typowych  rastrów  krzy Ŝowych  znanych  jest  wiele  innych  rodzajów  rastrów,   które  np.  zamiast  punktów  regularnych  dają  punkty  nieregularnie  uło Ŝone,  linie  o  zmiennej   grubo ści,  itd.  S ą  stosowane  tzw.  rastry  projekcyjne,  kontaktowe,  a  rastrowanie  w  skanerze   wykonuje się elektronicznie przez odpowiednie zaprogramowanie.   Podczas  przekształcania  oryginału  jednokolorowego  wielotonalnego  następuje  zamiana   oryginału  na  negatyw,  diapozytyw  lub  pozytyw,  podobnie  jak  w  poprzednio  omówionych   rodzajach  oryginałów.  Mo Ŝe  nastąpić  odwrócenie  obrazu  lub  pozostawienie  obrazu   prawoczytelnego  i  zmiana  formatu.  Inaczej  sprawa  wygląda  z  g ęsto ścią  optyczn ą.   Przy oryginałach  jednotonalnych  mieliśmy  do  czynienia  z  powierzchniami  przezroczystymi   lub białymi, których g ęsto ść  optyczna powinna by ć jak najmniejsza oraz miejscami czarnymi,   dla których otrzymana Ŝą dana warto ść  g ęsto ści optycznej powinna by ć przewa Ŝnie inna niŜ   na  oryginale.  W  przypadku  oryginałów  wielotonalnych  nie  mamy  do  czynienia  z  jedn ą   warto ścią  g ęsto ści  optycznej,  lecz  z wieloma warto ściami w okre ślonych granicach. W tym   przypadku  mo Ŝemy  więc  zmienia ć  maksymaln ą  warto ść   g ęsto ści  optycznej,  która  jest  np.   w środku punktów rastrowych oraz kontrast.   Najbardziej  skomplikowanym  zagadnieniem  jest  przekształcanie  oryginałów   wielokolorowych  wielotonalnych,  czyli  wielobarwnych.  W  tym  przypadku  trzeba  by  było,   podobnie  jak  w  przypadku  druków  wielokolorowych  jednotonalnych  wykona ć  wyciągi   kolorów.  R ęczne  wyrysowanie  poszczególnych  kolorów  przez  człowieka  jest  praktycznie   niemo Ŝliwe.  Trzeba  to  zrobić  w  inny  sposób. Światło  ma  długo ść   fali  od:  380  do  780  nm.   Mo Ŝna je więc podzielić na trzy obszary:   400–500 nm – światło niebieskofioletowe,   500 –600 nm – światło zielone,   600–700 nm – światło czerwone.   W  naturze  mamy  do  czynienia  z  2  systemami  mieszania  barw:  addytywnym  oraz   subtraktywnym, zwane te Ŝ syntezami. S ą to systemy reprodukowania barwnego oryginału za   pomoc ą odpowiedniej kombinacji barw podstawowych lub dopełniających.   Synteza  subtraktywna  –  zjawisko  mieszania  barw  poprzez  odejmowanie  promieniowa ń   widzialnych ró Ŝnych długo ści (najcz ęś ciej poprzez pochłanianie niektórych długo ści fal przez   powierzchnię, od której odbija się światło białe, lub szeregowo ustawionych filtrów światła   przechodz ącego przez nie). Synteza subtraktywna zachodzi np. przy mieszaniu farb o ró Ŝnych         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    11   barwach: w miejscu pokrytym (pomalowanym, zadrukowanym, zabarwionym) farb ą powstałą   ze zmieszania farb o ró Ŝnych barwach oko ludzkie widzi odbity strumie ń światła b ędący tą   cz ęś cią światła  białego,  która  zostanie  po  pochłonięciu  wszystkich  składowych  barwnych   przez poszczególne farby wchodz ące w skład mieszanki. Synteza subtraktywna dwóch barw   przeciwstawnych z koła barw daje wra Ŝenie wzrokowe barwy achromatycznej (teoretycznie,   pod  warunkiem  precyzyjnej  przeciwstawno ści  barw  i  pełnego  pochłaniania  wszystkich   składowych barwnych poza składow ą odbitą).   Synteza  addytywna  –  zjawisko  mieszania  barw  poprzez  sumowanie  wiązek  światła   widzialnego ró Ŝnych długo ści. Synteza addytywna dwóch barw przeciwstawnych z koła barw   daje światło o barwie białej (teoretycznie, pod warunkiem precyzyjnej przeciwstawno ści barw   i  równego  natęŜ enia  obu  strumieni).  Synteza  addytywna  zachodzi  np.  podczas  projekcji  na   biały  ekran światła  ze  źródeł  o  ró Ŝnych  barwach:  w  miejscu  o świetlonym  jednocze śnie   ró Ŝnymi barwami światła oko ludzkie widzi odbity strumie ń światła b ędący sum ą wszystkich   padających w to miejsce barw (w widzianym przez nas strumieniu odbitym występują na raz   wszystkie długo ści fal odpowiadające poszczególnym strumieniom światła padającego).             Rys. 3.  Subtraktywne i addytywne mieszanie barw [14, s. 74].       Oko  ludzkie  jest  zbudowane  podobnie  jak  aparat  fotoreprodukcyjny  z  tym,  Ŝe  zamiast   materiału  światłoczułego  ma  tzw.  siatkówk ę  ze  światłoczułymi  zako ńczeniami  nerwów:   pręcikami i czopkami. Czopki są czułe na barwy. W oku są trzy rodzaje czopków: czułe na   światło  niebieskofioletowe,  zielone,  czerwone.  Je Ŝeli  wszystkie  trzy  rodzaje  czopków   uzyskają  takie  same  podniety,  to  oko  odbierze  wra Ŝenie  światła  białego.  Je Ŝeli  który ś    z  rodzajów  czopków  uzyska  większ ą  podnietę  od  innych, to oko odbierze wra Ŝenie światła   barwnego. Oko ludzkie analizuje więc padające światło na trzy obszary i syntetyzuje podnietę   z trzech składowych, dzięki czemu człowiek uzyskuje wra Ŝenie danej barwy.   W procesach fotoreprodukcyjnych wykonuje się więc, podobnie jak w oku ludzkim, trzy   wyciągi:  czerwony,  zielony i niebieskofioletowy. W celu wykonania tych wyciągów stosuje   się  na świetlanie  w  aparacie  fotoreprodukcyjnym  przez  trzy  filtry:  czerwony,  zielony    i niebieskofioletowy, zwany w skrócie fioletowym.   Fi1tr  czerwony  przepuszcza  tylko  światło  czerwone,  tj.  o  długo ści  fali  600–700  nm,   zatrzymuje pozostałe, tj. fioletowe i zielone o długo ściach fal od 400 do 600 nm.   Filtr  zielony  przepuszcza  tylko  światło  zielone  o  długo ści  fali  500–600  nm,  zatrzymuje   pozostałe, tj. czerwone i fioletowe o długo ściach fal 400–500 nm i 600–700 nm.   Filtr  fioletowy  przepuszcza  tylko  światło  fioletowe  o  długo ści  fali  400–500  nm,   zatrzymuje zielone i czerwone o długo ściach fal 500–700 nm.   Przy  drukowaniu  następuje  zsyntetyzowanie  uzyskanych  wyciągów.  Z  poszczególnych   wyciągów wykonuje się formy drukowe i drukuje farbami o barwach dopełniających. Wyciąg         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    12   czerwony  drukuje  się  farbami  fioletowoniebieskozielonymi,  zwanymi  w  skrócie   niebieskozielonymi  (błękitnymi,  cyan).  Wyciąg  zielony  drukuje  się  farbami   czerwononiebieskofioletowymi, czyli purpurowymi (magenta). Wyciąg fioletowy drukuje się   farbami zielonoczerwonymi, czyli Ŝółtymi (yellow).             Rys. 4.  Schemat tworzenia wyciągów barwnych i reprodukcji barwnego oryginału [14, s. 76].      Farby  do  drukowania  w  oparciu  o  system  subtraktywnego  mieszania  barw  nazywa  się   farbami  triadowymi. W rzeczywisto ści ani filtry, ani farby nie są idealne, nie mają idealnej   przepuszczalno ści i nieprzepuszczalno ści tych barw. Nie uzyskuje się więc po wydrukowaniu   dobrego czarnego koloru. Dlatego w procesach fotoreprodukcyjnych wykonuje się dodatkowo   wyciąg  przez  filtr  szary,  słu Ŝą cy  do  drukowania  farb ą  o  barwie  czarnej.  Po  wykonaniu   wyciągów  barwnych  mamy  jakby  cztery  oddzielne  oryginały  jednokolorowe  wielotonalne.   Przekształcamy je w procesach fotoreprodukcyjnych przez :   –  rastrowanie,  –  zmian ę na negatyw, diapozytyw lub pozytyw,   –  odwrócenie obrazu lub pozostawienie obrazu prawoczytelnego, zmian ę formatu,   –  zmian ę maksymalnej warto ści g ęsto ści optycznej,   –  zmian ę kontrastu.    Wszystkie  powy Ŝsze  rozwa Ŝania  mają  charakter  teoretyczny,  co  oznacza  Ŝe  nie  są   stosowane  w  dosłownej  formie  w  nowoczesnej  poligrafii.  Na  podstawach  teoretycznych   oparte  jest  działanie  urz ądze ń  reprodukcyjnych  zarówno  reprodukcji  klasycznej   (fotoreprodukcji)  jak  i  współczesnej  reprodukcji  cyfrowej.  Nale Ŝy  doda ć,  Ŝe  współczesna   reprodukcja oparta jest prawie wyłącznie na skanerach cyfrowych b ędących cz ęś cią systemu   DTP, a patrz ąc szerzej standardu CIP4 oraz systemów przepływu prac workflow.      4.1.2. Pytania sprawdzające      Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jeste ś przygotowany do wykonania ćwicze ń.   1.  Na czym polega proces postrzegania barwy przez oko ludzkie?   2.  Jaki jest zakres światła widzialnego i jego poszczególnych obszarów kolorystycznych?   3.  W jaki sposób obliczamy g ęsto ść  optyczn ą w świetle przepuszczonym i odbitym?   4.  Na czym polega zasada pomiaru g ęsto ści optycznej w świetle przepuszczonym?         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    13   5.  Na czym polega zasada pomiaru g ęsto ści optycznej w świetle odbitym?   6.  Jaki jest podział oryginałów przeznaczonych do reprodukcji poligraficznej?   7.  Jakie systemy mieszania barw występują w naturze?   8.  Na czym polega zasada wykonywania wyciągów barwnych?   9.  W jaki sposób reprodukujemy poszczególne rodzaje oryginałów?   10. Jakim przekształceniom podlegają oryginały w procesach reprodukcji?      4.1.3. Ćwiczenia    Ćwiczenie 1   Dokonaj  pomiaru  densytometrycznego  g ęsto ści  optycznej  odbitki  drukarskiej  w  świetle   odbitym.       Sposób wykonania ćwiczenia      Aby wykona ć ćwiczenie, powiniene ś:   1)  dokładnie obejrze ć mierzon ą powierzchnię odbitki drukarskiej i ocenić jej przydatno ść  do   pomiarów,   2)  uruchomić densytometr i skierowa ć element odczytujący na badane miejsce,   3)  odczyta ć warto ść  pomiaru,   4)  ponowić pomiar w celu weryfikacji poprzedniego odczytu,   5)  przeanalizowa ć odczytan ą warto ść  pod k ątem technologicznym,   6)  wyłączy ć i zabezpieczy ć densytometr.      Wyposa Ŝenie stanowiska pracy:   –  ró Ŝnego rodzaju odbitki drukarskie zaopatrzone w skale szaro ści i skale barwne,   –  densytometr refleksyjny lub uniwersalny wraz z wyposa Ŝeniem,   –  instrukcja obsługi densytometru,  –  lupa,  –  materiały i przybory piśmienne,   –  poradnik dla ucznia.  Ćwiczenie 2   Dokonaj  pomiaru  densytometrycznego  g ęsto ści  optycznej  formy  kopiowej  drukarskiej    w świetle przepuszczonym.       Sposób wykonania ćwiczenia      Aby wykona ć ćwiczenie, powiniene ś:   1)  dokładnie  obejrze ć  mierzon ą  powierzchnię  diapozytywu/negatywu  i  ocenić  jej   przydatno ść  do pomiarów,   2)  uruchomić densytometr i skierowa ć element odczytujący na badane miejsce,   3)  odczyta ć warto ść  pomiaru,   4)  ponowić pomiar w celu weryfikacji poprzedniego odczytu,   5)  przeanalizowa ć odczytan ą warto ść  pod k ątem technologicznym,   6)  wyłączy ć i zabezpieczy ć densytometr.      Wyposa Ŝenie stanowiska pracy:   –  ró Ŝnego  rodzaju  formy  kopiowe  negatywowe  oraz  diapozytywowe  zaopatrzone  w  skale   szaro ści i skale barwne,         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    14   –  densytometr transmisyjny lub uniwersalny wraz z wyposa Ŝeniem,   –  instrukcja obsługi densytometru,  –  lupa,  –  materiały i przybory piśmienne,   –  poradnik dla ucznia.  Ćwiczenie 3   Rozpoznaj ró Ŝnego rodzaju oryginały i oce ń ich przydatno ść  do reprodukcji.       Sposób wykonania ćwiczenia      Aby wykona ć ćwiczenie, powiniene ś:   1)  dokładnie obejrze ć dostarczone do oceny oryginały,   2)  sklasyfikowa ć poszczególne rodzaje oryginałów pod ró Ŝnymi względami,   3)  ocenić jako ść  oryginału, jego stan i przydatno ść  do reprodukcji,   4)  zaproponowa ć 2 sposoby zreprodukowania oryginału,   5)  wybra ć najbardziej optymalny sposób reprodukcji danego oryginału.      Wyposa Ŝenie stanowiska pracy:   –  oryginały ró Ŝnych typów przeznaczone do reprodukcji,   –  przymiar liniowy,  –  lupa,  –  materiały i przybory piśmienne,   –  poradnik dla ucznia.   4.1.4. Sprawdzian postępów    Czy potrafisz:  Tak  Nie   1)  wyja  śnić zasad ę postrzegania barw przez oko ludzkie?  
 

 
  
 

 
   2)  scharakteryzowa ć  metod ę  pomiaru  g ęsto ści  optycznej  w  świetle   przepuszczonym?  
 

 
  
 

 
   3)  scharakteryzowa ć  metod ę  pomiaru  g ęsto ści  optycznej  w  świetle   odbitym?  
 

 
  
 

 
   4)  sklasyfikowa ć oryginały przeznaczone do reprodukcji?  
 

 
  
 

 
   5)  ocenić jako ść  oryginałów przeznaczonych do reprodukcji?  
 

 
  
 

 
   6)  omówić subtraktywn ą i addytywn ą metod ę mieszania barw?  
 

 
  
 

 
   7)  wyja śnić zasad ę powstawania wyciągów barwnych?  
 

 
  
 

 
   8)  scharakteryzowa ć  przekształcenia  reprodukcyjne,  jakim  podlegają   oryginały czarno-białe jednotonalne?  
 

 
  
 

 
   9)  scharakteryzowa ć  przekształcenia  reprodukcyjne,  jakim  podlegają   oryginały czarno-białe wielotonalne?  
 

 
  
 

 
   10) scharakteryzowa ć  przekształcenia  reprodukcyjne,  jakim  podlegają   oryginały wielokolorowe jednotonalne?  
 

 
  
 

 
   11) scharakteryzowa ć  przekształcenia  reprodukcyjne,  jakim  podlegają   oryginały wielobarwne wielotonalne?  
 

 
  
 

 
         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    15   4.2. Charakteryzowanie technologii reprodukcji klasycznej      4.2.1. Materiał nauczania      Na  obecnym  poziomie  rozwoju  przygotowalni  poligraficznej  zastosowanie  technologii   reprodukcji klasycznej jest bardzo ograniczone. Wprawdzie zastosowanie maszyn i urz ądze ń   fotoreprodukcyjnych zdarza się rzadko, ale wciąŜ  w u Ŝyciu s ą wszelkie technologie związane   z  obróbk ą  materiału  światłoczułego  „na  mokro”.  Trudno  więc  mówić  o  całkowitym   zaprzestaniu stosowania technologii reprodukcji klasycznej.      Aparaty fotoreprodukcyjne   Fotografia  reprodukcyjna  obejmuje  procesy  fotograficzne,  których  celem  jest  uzyskanie   zdjęć   z  oryginałów  czarno-białych  i  kolorowych,  dwuwymiarowych.  Ró Ŝni  się  znacznie  od   zwykłej fotografii, wykonywanej z oryginałów trójwymiarowych.   Fotograficzne  aparaty  reprodukcyjne  odtwarzają  wszystkie  szczegóły  le Ŝą ce  na   płaszczy źnie oryginału. W zwykłej fotografii odtwarza się szczegóły le Ŝą ce na bliŜszym lub   dalszym  planie,  w  aparacie  fotograficznym  natomiast  odtwarza  się  szczegóły tylko z jednej   dwuwymiarowej płaszczyzny. Za pomoc ą aparatów fotoreprodukcyjnych uzyskuje się obrazy   negatywowe,  pozytywowe  lub  diapozytywowe.  Obrazy  te  powstają  na  kliszy  z  rzutowania   oryginałów przez układy optyczne i odpowiednią obróbk ę mechaniczn ą.   Aparaty fotoreprodukcyjne powinny mie ć:   –  Najwy Ŝszej  jako ści  układy  optyczne,  umo Ŝliwiające  przekazywanie  obrazu  z  oryginału    z minimalnymi niedokładno ściami.   –  Wysokiej jako ści urz ądzenia rastrowe, przeznaczone do zamiany elementów tonowych na   punkty rastrowe, tworz ące elementy drukujące.   –  Wysokiej  jako ści  i  trwało ści  filtry,  które  stosuje  się  do  rozbarwie ń  oryginałów   kolorowych.  Filtry  te  powinny  przepuszcza ć  maksymaln ą  ilo ść  światła  oraz  umo Ŝliwia ć   wygodn ą ich wymian ę.   –  Operacje  przygotowawcze  zmechanizowane,  w  pierwszej  kolejno ści  najbardziej   pracochłonne  i  wymagające  du Ŝego  wysiłku  np.  przemieszczanie  poszczególnych cz ęś ci   aparatu, zakładanie i przemieszczanie rastra, zakładanie oryginałów.   –  Zautomatyzowane  operacje  decydujące  o  jako ści  prac  fotografii  reprodukcyjnej.  Nale Ŝą    do  nich:  naprowadzenie  aparatu  na  ostro ść   i  ustalenie  podziałki,  okre ślenie  czasu   ekspozycji  i  jej  kontrola,  zabezpieczenie  wzajemnych  synchronizacji  przysłony    w stosunku do odległo ści obrazu na matówce i inne.   –  Dokładno ść   synchronizacji  wszystkich  cz ęś ci  aparatu,  zwarto ść   konstrukcji,  małą   skłonno ść  do wibracji pod wpływem oddziaływa ń czynników zewn ętrznych.   –  Odpowiednie  źródła  światła,  nie  powodujące  ska Ŝenia  barw  oryginałów,  zapewniające   równomierne  o świetlenie  oryginałów  i  automatyczn ą  regulację  natęŜ enia  światła    w zale Ŝno ści od u Ŝytych obiektywów.   W aparacie fotoreprodukcynym najcz ęś ciej mo Ŝna wyró Ŝnić cz ęść  ciemn ą i cz ęść  widn ą.   Cz ęść  ciemna powinna znajdowa ć się w pomieszczeniu zaciemnionym lub mie ć odpowiednie   urz ądzenia  niedopuszczające  światła,  cz ęść   widna  mo Ŝe  znajdowa ć  się  w  pomieszczeniu   oświetlonym.  Wszystkie  cz ęś ci  aparatu  fotoreprodukcyjnego  są  umieszczone  na  stabilnej,   sztywnej  podstawie,  dodatkowo  amortyzowanej  tak,  aby  jakiekolwiek  wstrz ąsy  nie   spowodowały poruszenia się jednej cz ęś ci aparatu względem innych. Takie poruszenie przy   stosowaniu długich czasów na świetle ń dałoby nieostry obraz na materiale światłoczułym.   Oryginał  nieprzezroczysty,  czasem  du Ŝych  rozmiarów,  umieszcza  się  na  ekranie   oryginałowym za szyb ą i przysysa do szyby w celu uzyskania dokładnie płaskiego poło Ŝenia.   Oryginał  zostaje  o świetlony  silnymi  lampami  ustawionymi  przed  nim.  Poło Ŝenie  lamp  jest         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    16   regulowane  w  celu  uzyskania  równomiernego  o świetlenia,  bez  odblasków.  W  przypadku   stosowania  oryginałów  przezroczystych  stosuje  się  o świetlenie  zza  oryginału.  Ekran   oryginałowy  mo Ŝe  by ć  przybliŜany  lub  oddalany  od  przegrody  dzielącej  aparat  na  cz ęść    widn ą  i  ciemn ą.  Światło  odbite  od  oryginału  lub  przechodz ące  przez  oryginał  dochodzi  do   układu optycznego, który równie Ŝ mo Ŝe by ć przybliŜany lub oddalany od przegrody dzielącej   aparat na cz ęść  widn ą i ciemn ą.   Układ  optyczny  składa  się  z  obiektywu  i  przesłony  regulującej  ilo ść   przechodz ącego   światła  oraz  zasłony  umo Ŝliwiającej  przerwanie  dopływu  światła.  Za  układem  optycznym   (na negatywie)  otrzymuje  się  obraz  odwrócony,  lewoczytelny.  W  pewnych  przypadkach   potrzebne  jest  otrzymanie  obrazu  prawoczytelnego.  Do  tego  celu  słu Ŝy  lustro  odwracające,   które  mo Ŝna  zakłada ć  w  układzie  optycznym.  W  układzie  optycznym  mo Ŝna  te Ŝ  zakłada ć   odpowiednie  filtry.  Światło  z  oryginału,  po  przejściu  przez  układ  optyczny,  musi  by ć   chronione  przed  innymi  źródłami  o świetlenia.  Za  układem  optycznym  znajduje  się  więc   miech  nieprzepuszczający  światła,  ale  umo Ŝliwiający  przybliŜanie  i  oddalanie  układu   optycznego.   W  cz ęś ci  ciemnej znajduje się urz ądzenie, w którym zakłada się kasetę z na świetlanym   materiałem  światłoczułym  lub  matówk ę  (mo Ŝna  tu  ogląda ć  obraz  uzyskany  na  negatywie)   oraz  urz ądzenie  do  ustawiania  tzw.  rastrów.  W  cz ęś ci  ciemnej  są  te Ŝ  urz ądzenia  sterujące   wszystkimi cz ęś ciami aparatu fotoreprodukcyjnego.   W takim aparacie jest mo Ŝliwa zmiana formatu negatywu w stosunku do oryginału przez   przesuwanie  ekranu  i  układu  optycznego,  zmiana  na świetlenia  przez  regulację  przesłony    i czasu na świetlania, odwracanie obrazu, na świetlanie przez filtry i raster.   Rastry  stosowane  w  aparatach  fotoreprodukcyjnych  są  przyrz ądami  optycznymi,  które   przetwarzają  tony  oryginału  na  punkty  rastrowe,  a  w  przyszło ści  punkty  drukowe.   W aparatach stosuje się tzw. rastry projekcyjne, które składają się z dwóch grawerowanych,   zaczernionych  płyt  szklanych  sklejonych  pod  k ątem  prostym  ze  sob ą.  Rastry  takie  mog ą   posiada ć ró Ŝną liniaturę oraz kształt.   Filtry  wyciągowe  nale Ŝą   do  wyposa Ŝenia  dodatkowego,  dzięki  któremu  podczas   reprodukcji  mo Ŝna  wykonywa ć  rozbarwienia.  Dają  się  one  łatwo  montowa ć  i  zamienia ć.   Wykonywanie rozbarwie ń mo Ŝe by ć połączone z jednoczesnym rastrowaniem projekcyjnym,   dzięki czemu powstają pełnowarto ściowe komplety wyciągów barwnych.          Rys. 5.  Schemat technologiczny aparatu fotoreprodukcyjnego: A – cz ęść  ciemna, B – cz ęść  widna    1 – podstawa, 2 – ekran oryginałowy, 3 – o świetlenie dla oryginałów nieprzezroczystych,    4 – o świetlenie dla oryginałów przezroczystych,  5 – układ optyczny, 6 – miech,    7 – urz ądzenia do mocowania oryginałów, matówki i rastrów, 8 – urz ądzenia sterujące [7, s. 72].         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    17   Oprócz aparatu spotykamy równie Ŝ inne urz ądzenia fotoreprodukcyjne:   –  Powiększalnik  fotoreprodukcyjny  jest  małym  aparatem  fotoreprodukcyjnym   przeznaczonym  do  wykonywania  przekształce ń  fotoreprodukcyjnych  oryginałów   przezroczystych  o  małych  wymiarach.  Budow ą  jest  zbliŜony  do  powiększalników   amatorskich, ale ma znacznie więcej mo Ŝliwo ści przekształce ń.   –  Kopiarka  stykowa  jest  prostym  urz ądzeniem  do  wykonywania  przekształce ń   fotoreprodukcyjnych w styku. Mo Ŝliwe jest tylko wykonanie przekształce ń przez materiał   przezroczysty,  bez  zmiany  formatu,  z  mo Ŝliwo ścią  zastosowania  rastra.  Stosowana  jest   np. przy wykonywaniu diapozytywu z negatywu. Kopiarka stykowa składa się ze źródła   światła  o świetlającego  równomiernie  szyb ę,  na  którą  kładzie  się  np.  negatyw  i  materiał   światłoczuły przysysany odpowiednim urz ądzeniem do szyby.             Rys. 6.  Schemat technologiczny kopiarki stykowej: 1 – źródła światła, 2 – szyba, 3 – negatyw, 4 – raster,     5 – na świetlany materiał fotoreprodukcyjny, 6 – urz ądzenie przysysające. [7,s. 73].      Procesy fotograficzne w poligrafii   Nawet je Ŝeli technika i technologie reprodukcji poligraficznej dziś ju Ŝ nie s ą tak bardzo   powiązane z procesami fotograficznymi jak w niedawnej przeszło ści, materiały fotograficzne   w produkcji poligraficznej ciągle s ą w u Ŝyciu przy reprodukcji oryginałów i w przygotowaniu   form  kopiowych.  Klasyczne  materiały  fotograficzne  wykorzystują  wyjątkowe  wła ściwo ści   soli  halogenków  srebra.  Halogenki  srebra  s ą światłoczułe,  oddziaływanie światła  powoduje   ich redukcję do srebra metalicznego. W skład światłoczułej warstwy fotograficznej wchodz ą   mikrokryształki  halogenków  srebra  w  zawiesinie  Ŝelatyny.  Przy  oddziaływaniu  światła  na   warstw ę światłoczułą  powstają  niewielkie  skupienia  srebra  metalicznego.  Jego  ilość   jest   niewielka,  powstają  tylko  tzw.  centra  wywoływalne,  obraz  jest  niewidoczny  dla  oka    i  nazywany  jest  obrazem  utajonym.  Widoczny  obraz  powstaje  z  obrazu  utajonego  przez   wywoływanie.  W  procesie  wywoływania  oddziaływanie  wywoływacza  wzmacnia  utajony   obraz  a Ŝ  109  razy,  tj.  czynnik  wzmocnienia  wynosi  jeden  miliard.  Głównym  składnikiem   wywoływacza  fotograficznego  jest  słaby  roztwór  organiczny,  który  redukuje  na świetlone   ziarna halogenków srebra do srebra metalicznego. Najcz ęś ciej jest to hydrochinon, metol lub   fenidon.  Wywołany  obraz  zawiera  srebro  metaliczne,  które  w  warstwie  fotograficznej  jest   koloru czarnego.           „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    18   W  wywołanym  materiale  fotograficznym  w  niena świetlonych  miejscach  pozostaje   halogenek srebra. Je Ŝeli wywołany obraz nie zostałby ustabilizowany utrwalaczem, podczas   oddziaływania  światła  dziennego  miejsca  te  uległyby  tak Ŝe  zaczernieniu.  Głównym   składnikiem utrwalaczy fotograficznych jest tiosiarczan sodowy, który rozpuszcza nadwy Ŝkę   halogenku  srebra.  Po  utrwaleniu  w  celu  usunięcia  resztki  chemikaliów  następuje  płukanie   warstwy  fotograficznej  .  Ilo ść   zredukowanego  srebra  z  wywołanego  obrazu fotograficznego   zale Ŝy  od  ilo ści  światła,  które  padło  na  powierzchnię.  Powstaje  obraz  negatywowy    z  odwrotnym  układem  elementów  jasnych  i  ciemnych.  Miejsca  jasne  fotografowanego   oryginału na fotografii s ą ciemne i odwrotnie. Negatywowe warstwy fotograficzne nanosi się   na przezroczyste podło Ŝa poliestrowe uzyskując w ten sposób filmy negatywowe.   Na świetlając  warstw ę  fotograficzn ą  przez  obraz  negatywowy  otrzymamy  obraz   pozytywowy.  Otrzymany  fotograficzny  obraz  pozytywowy  wiernie  reprodukuje   fotografowany oryginał pod względem geometrycznym z naturalnym ukazaniem skali tonów.   Wła ściwo ści obrazu fotograficznego ocenia się na podstawie g ęsto ści optycznej. Większemu   zaczernieniu obrazu fotograficznego odpowiada większa warto ść  g ęsto ści optycznej.   Podstawowe  wła ściwo ści  materiału  fotograficznego  opisuje  krzywa  charakterystyczna.   Krzywa  charakterystyczna  przedstawia  zale Ŝno ść   g ęsto ści  optycznej  obrazu  fotograficznego   od  logarytmu  ekspozycji  (na świetlenia),  to  jest  iloczynu  o świetlenia  i  czasu  ekspozycji.   Podstawowymi  wła ściwo ściami  materiału  fotograficznego  są  jego  czuło ść   i  gradacja   (kontrastowo ść ).  Czuło ść   materiału  fotograficznego  okre śla  się  na  podstawie  dawki   ekspozycji, która powoduje zaczernienie o wymaganej g ęsto ści optycznej. Gradacja materiału   fotograficznego  to pochylenie krzywej charakterystycznej. Im krzywa charakterystyczna jest   bardziej  stroma  w  swojej  cz ęś ci  prostoliniowej,  tym  materiał  fotograficzny  jest  bardziej   kontrastowy.  Kontrastowe  (twarde)  materiały  fotograficzne  mają  ostre  przejście  pomiędzy   światłami a cieniami, co powoduje stratę drobnych szczegółów. Mało kontrastowe (miękkie)   materiały  fotograficzne  mają  gładkie,  płynne  przejście  pomiędzy  światłami  a  cieniami,    z  przedstawieniem  drobnych  szczegółów.  Materiały  fotograficzne  o  wła ściwo ściach   pomiędzy tymi skrajnymi stopniami gradacji nazywane są materiałami normalnymi.             Rys. 7.  Krzywe charakterystyczne materiału światłoczułego [14, s. 84].      Materiały  fotograficzne  mają  najszersze  zastosowanie  do  wykonywania,  przy  u Ŝyciu   na świetlarek,  form  kopiowych  w  postaci  filmów,  przeznaczonych  do  wykonywania  form   drukowych (wyjątkiem są na świetlarki systemów CtP). Aby osiągn ąć  dobry jako ściowo druk   obrazu  rastrowego,  dokładno ść   odwzorowania  barw  i  dobrą  rozdzielczo ść ,  punkty  rastrowe   powinny  posiada ć  jak  najwy Ŝsz ą  ostro ść   brzegow ą,  to  jest  jak  najbardziej  ostre  przejście   pomiędzy  na świetlon ą  i  niena świetlon ą  powierzchnią.  Aby  spełnić  ten  wymóg,   najodpowiedniejsze s ą jak najbardziej kontrastowe materiały fotograficzne oraz odpowiednie   procesy obróbki.   W  technologii  poligraficznej  wykorzystywane  są  trzy  rodzaje  materiałów  i  procesów:   „Lith”, „Rapid Access” oraz „Hybrid Hard Dot”. Materiały i technologie obróbki „Lith” dają   najwy Ŝszy kontrast za pomoc ą efektu wywoływania infekcyjnego. Jako ść  punktu rastrowego         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    19   w systemie „Lith” jest jednak bardzo wra Ŝliwa na zmian ę równowagi chemicznej pomiędzy   materiałem  a  wywoływaczem  oraz  na  procesy  obróbki  (czas  wywoływania,  temperatura,   zu Ŝycie  wywoływacza).  Obecnie  ten  system  wyszedł  ju Ŝ  z  u Ŝycia.  Do  obróbki  filmów    z  na świetlarek  w  automatach  do  wywoływania  najodpowiedniejsze  są  materiały  i  procesy   „Rapid Access”. Pomimo mniejszej kontrastowo ści niŜ w systemie „Lith”, atutami metody są   prosty  proces  wywoływania,  du Ŝa  stabilno ść   procesu  obróbki  (mała  wra Ŝliwo ść   na  zmiany   temperatury,  czasu  wywoływania,  aktywnego  składnika  wywoływacza,  mniejsza  ilo ść    odpadów),  krótszy  czas  wywoływania.  Systemy  hybrydowe  „Hybrid  Hard  Dot”  to  próba   połączenia kontrastu systemu „Lith” i wygody systemu „Rapid Access”.   Obok  klasycznych  materiałów  fotograficznych  przy  przygotowaniu  formy  kopiowej   stopniowo  wykorzystywane  są  tak Ŝe  materiały  i  procesy  nietypowe.  Poniewa Ŝ  proces   odwzorowania  w  tych  materiałach  oparty  jest  bardziej  na  zasadach  fizycznych  niŜ   chemicznych,  a  materiały  w  czasie  obróbki  nie  wymagają  u Ŝycia  roztworów  chemicznych    i k ąpieli, systemy te nazywane są „suchymi”.   Retuszowanie   Po  wykonaniu  na świetlenia  materiału  fotoreprodukcyjnego  i  jego  obróbki  chemicznej   mo Ŝna wykona ć poprawki na oryginale, negatywie lub diapozytywie. Wszystkie te poprawki   nazywa się retuszowaniem. Jest kilka sposobów retuszowania tradycyjnego:   –  ręczne,   –  chemiczne,  –  ręczno-chemiczne,   –  fotomechaniczne.   Retuszowanie  ręczne  polega  na  ręcznym  nanoszeniu  p ędzelkiem  na  wybrane  cz ęś ci   zdjęcia  specjalnych,  nieprzezroczystych  farb  lub  zdrapywaniu  niepotrzebnych  czarnych   miejsc. Retuszowanie ręczne jest do ść  łatwe w przypadku zdjęć  z oryginałów jednotonalnych,   bardzo trudne i pracochłonne w przypadku zdjęć  z oryginałów wielotonalnych.   Retuszowanie chemiczne polega na zmianie g ęsto ści optycznej całego zdjęcia przez jego   osłabienie w osłabiaczu lub wzmocnienie we wzmacniaczu.   Retuszowanie  ręczno-chemiczne  polega  na  zmianie  wybranych  cz ęś ci  zdjęcia  przez   nanoszenie  na  nie  p ędzelkiem  osłabiacza  lub  wzmacniacza.  Stosowane  mo Ŝe  by ć  do  zdjęć     z oryginałów wielotonalnych. Jest trudne i pracochłonne.   Aby  wyeliminowa ć  ręczn ą  prac ę  przy  retuszowaniu  zdjęć   z  oryginałów  wielotonalnych,   stworzono  technologię  retuszowania  fotomechanicznego.  Retuszowanie  takich  zdjęć   było   konieczne  ze  względu  na  niedoskonało ść   filtrów  i  farb.  Przy  ręcznym  retuszowaniu  takich   zdjęć   dobór  retuszowanego  miejsca  i  zmiana  g ęsto ści  optycznej  w  tym  miejscu  zale Ŝał  od   retuszera.  Przed  retuszerem  stawiano  bardzo  du Ŝe  wymagania  znajomo ści  całej  technologii   poligraficznej.  Nie  zawsze  po  retuszowaniu  otrzymywano  jednak  prawidłowe  wyniki,  gdy Ŝ   wynik  zale Ŝał  od  człowieka.  W  retuszowaniu  fotomechanicznym,  oprócz  podstawowego   zdjęcia,  wykonywano  wiele  tak  zwanych  masek.  Maski  były  zdjęciami  wykonywanymi  na   specjalnych  materiałach  fotoreprodukcyjnych,  w  specjalny  sposób.  Maski  po  nało Ŝeniu  na   zdjęcie podstawowe zmieniały w odpowiedni sposób to zdjęcie, tak Ŝe ręczne retuszowanie   było  zbyteczne.  Retuszowanie  fotomechaniczne  było  bardzo  drogie  ze  względu  na  du Ŝe   zu Ŝycie materiałów i du Ŝą  pracochłonno ść .   Obecnie wszystkie te sposoby retuszowania zdjęć  z oryginałów wielotonalnych stały się   zbyteczne  dzięki  zastosowaniu  skanerów.  W  skanerach  mo Ŝna  dowolnie  zaprogramowa ć   wykonanie zdjęcia, bez potrzeby wprowadzania poprawek.   Obecnie  wykonuje  się  jeszcze  retuszowanie  zdjęć   z  oryginałów  jednotonalnych,   polegające  na  tak  zwanym  plamkowaniu.  Na  skutek  wad  w  samym  materiale   fotoreprodukcyjnym  i  przy  jego  obróbce  chemicznej  powstają  czasem  na  zdjęciach  małe         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    20   przezroczyste plamki – przezroczyste lub białe na czarnym tle lub odwrotnie. Eliminuje się je   przez zamalowywanie p ędzelkiem farb ą o du Ŝej nieprzezroczysto ści lub zeskrobywanie. Jest   to  mało  pracochłonne  i  łatwe  w  wykonaniu.  Nie  trzeba  do  tego  retuszowania  zatrudnia ć   specjalnie wyszkolonych retuszerów. Oczywiście w dobie gwałtownie rozwijającego się CtP    i co za tym idzie braku form kopiowych retusz klasyczny praktycznie nie istnieje.   4.2.2. Pytania sprawdzające      Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jeste ś przygotowany do wykonania ćwicze ń.   1.  Jaka  jest  funkcja  technologiczna  poszczególnych  mechanizmów  i  zespołów  aparatu   fotoreprodukcyjnego?   2.  W  jaki  sposób  dokonuje  się  reprodukcji  jedno-  i  wielotonalnej  za  pomoc ą  aparatu   fotoreprodukcyjnego?   3.  Jaka jest rola kopiarki stykowej w reprodukcji klasycznej?   4.  Czym ró Ŝni się rastrowanie stykowe od projekcyjnego?   5.  Jakie  operacje  technologiczne  wchodz ą  w  skład  obróbki  materiału  światłoczułego  „na   mokro”?   6.  W jaki sposób krzywa charakterystyczna opisuje wła ściwo ści materiału światłoczułego?   7.  Jakie materiały i procesy obróbki filmów dominują we współczesnej technologii?   8.  W jakim celu wykonuje się operacje retuszu tradycyjnego?   9.  Jakie istnieją rodzaje retuszu tradycyjnego?      4.2.3. Ćwiczenia   Ćwiczenie 1   Sfotografuj  oryginał  jednotonalny  czarno-biały.  i  dokonaj  obróbki  chemicznej   na świetlonego filmu „na mokro”.       Sposób wykonania ćwiczenia      Aby wykona ć ćwiczenie, powiniene ś:   1)  przygotowa ć  aparat  fotoreprodukcyjny  do  pracy,  sprawdzić  działanie  wszystkich  jego   zespołów i mechanizmów,   2)  umie ścić materiał światłoczuły w kasecie,   3)  umocowa ć oryginał przeznaczony do reprodukcji na ekranie oryginałowym,   4)  wyregulowa ć ustawienie lamp o świetlających oryginał,   5)  ustawić ostro ść  oraz wy środkowanie obrazu na matówce,   6)  ustawić  poło Ŝenie  cz ęś ci  ruchomych  aparatu  w  takiej  pozycji,  by  skala  reprodukcji   wynosiła 1 : 1,   7)  ustawić odpowiednie w danej sytuacji technologicznej parametry na świetlania,   8)  włączy ć dozownik światła,   9)  dokona ć ekspozycji oryginału,   10) przenie ść  na świetlony materiał światłoczuły do stacji obróbki „na mokro”,   11) wykona ć  wszystkie  operacje  związane  z  wywołaniem,  płukaniem,  utrwalaniem,   płukaniem ko ńcowym oraz suszeniem filmu,   12) sprawdzić i ocenić jako ść  otrzymanego negatywu jednotonalnego.      Wyposa Ŝenie stanowiska pracy:   -  oryginały czarno-białe o charakterze jednotonalnym pozytywowym,   -  stacja dydaktyczna do fotografii reprodukcyjnej,         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    21   -  stacja dydaktyczna do chemicznej obróbki filmów „na mokro”,    -  filmy fotograficzne przeznaczone do reprodukcji,    -  odczynniki chemiczne do obróbki filmów,    -  dostęp do bie Ŝą cej wody,    -  lupa,    -  podręcznik dla ucznia.    Ćwiczenie 2   Sfotografuj  oryginał  wielotonalny  czarno-biały.  i  dokonaj  obróbki  chemicznej   na świetlonego filmu „na mokro”.       Sposób wykonania ćwiczenia      Aby wykona ć ćwiczenie, powiniene ś:   1)  przygotowa ć  aparat  fotoreprodukcyjny  do  pracy,  sprawdzić  działanie  wszystkich  jego   zespołów i mechanizmów,   2)  umie ścić materiał światłoczuły w kasecie,   3)  umocowa ć oryginał przeznaczony do reprodukcji na ekranie oryginałowym,   4)  wyregulowa ć ustawienie lamp o świetlających oryginał,   5)  umie ścić w odpowiedniej pozycji raster projekcyjny,   6)  ustawić ostro ść  oraz wy środkowanie obrazu na matówce,   7)  ustawić  poło Ŝenie  cz ęś ci  ruchomych  aparatu  w  takiej  pozycji,  by  skala  reprodukcji   wynosiła 1 : 1,   8)  ustawić odpowiednie w danej sytuacji technologicznej parametry na świetlania,   9)  włączy ć dozownik światła,   10) dokona ć ekspozycji oryginału,   11) przenie ść  na świetlony materiał światłoczuły do stacji obróbki „na mokro”,   12) wykona ć  wszystkie  operacje  związane  z  wywołaniem,  płukaniem,  utrwalaniem,   płukaniem ko ńcowym oraz suszeniem filmu,   13) sprawdzić i ocenić jako ść  otrzymanego negatywu wielotonalnego.      Wyposa Ŝenie stanowiska pracy:   -  oryginały czarno-białe o charakterze wielotonalnym pozytywowym,   -  stacja dydaktyczna do fotografii reprodukcyjnej,   -  stacja dydaktyczna do chemicznej obróbki filmów „na mokro”,    -  filmy fotograficzne przeznaczone do reprodukcji,    -  odczynniki chemiczne do obróbki filmów,    -  dostęp do bie Ŝą cej wody,    -  lupa,    –  podręcznik dla ucznia.   Ćwiczenie 3   Wykonaj retusz ręczny negatywu o charakterze jednotonalnym.      Sposób wykonania ćwiczenia      Aby wykona ć ćwiczenie, powiniene ś:   1)  obejrze ć dokładnie przy pomocy nieuzbrojonego oka oraz lupy dostarczone Ci negatywy   jednotonalne,         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    22   2)  ocenić zauwa Ŝone na negatywie mankamenty,   3)  dobra ć technologię oraz sprz ęt do usuwania i uzupełniania braków,   4)  usun ąć  zb ędne elementy na negatywie za pomoc ą wydrapywania,   5)  uzupełnić przezroczyste miejsca na negatywie za pomoc ą plamkowania,   6)  ocenić skuteczno ść  powziętych czynno ści.      Wyposa Ŝenie stanowiska pracy:   –  negatywy o charakterze jednotonalnym,  –  stół retuszerski,  –  narz ędzia przeznaczone do retuszu ręcznego – skrobaki, p ędzelki, itp.,   –  farby retuszerskie,  -  dostęp do bie Ŝą cej wody,    -  lupa,    –  podręcznik dla ucznia.      4.2.4. Sprawdzian postępów    Czy potrafisz:  Tak  Nie   1)  scharakteryzowa  ć  aparaty  fotoreprodukcyjne  do  względem   technologicznym?  
 

 
  
 

 
   2)  dokona ć fotoreprodukcji oryginału czarno-białego jednotonalnego?  
 

 
  
 

 
   3)  dokona ć fotoreprodukcji oryginału czarno-białego wielotonalnego?  
 

 
  
 

 
   4)  dokona ć fotoreprodukcji za pomoc ą kopiarki stykowej?  
 

 
  
 

 
   5)  odczyta ć wła ściwo ści materiału światłoczułego na podstawie krzywej   charakterystycznej  
 

 
  
 

 
   6)  dobra ć materiały i odczynniki do obróbki filmu fotograficznego?  
 

 
  
 

 
   7)  dokona ć obróbki materiału światłoczułego „na mokro”?  
 

 
  
 

 
   8)  wykona ć retusz ręczny diapozytywu i negatywu?  
 

 
  
 

 
   9)  osłabić lub wzmocnić negatyw i diapozytyw?  
 

 
  
 

 
         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    23   4.3. Charakteryzowanie technologiczno-eksploatacyjne skanerów      4.3.1. Materiał nauczania      Skanery  są  podstawowymi  urz ądzeniami  do wprowadzania wszelkiego rodzaju obrazów   do systemu komputerowego zapisanych na papierze lub na no śnikach transparentnych (np. na   folii). Praca skanera polega na przekształcaniu obrazu na sygnały elektryczne, formatowaniu   ich  w  pliki  zrozumiałe  dla  systemu  komputerowego,  przekształcaniu  pliku  zgodnie  z  wolą   operatora  i  wprowadzaniu  go  do  pamięci  komputera  (operacyjnej  lub  zewn ętrznej).  Tak   przygotowany  plik  zapisanej  informacji  mo Ŝe  by ć  przetwarzany  za  pomoc ą  programów   aplikacyjnych.  Większo ść   skanerów  jest  przystosowana  do  analizy  obrazów  kolorowych.   Niektóre starsze typy skanerów przetwarzają jedynie obrazy czarno-białe.   Skanery  znajdują  powszechne  zastosowanie  do  wprowadzania  danych  do  systemu   komputerowego  przez  u Ŝytkowników  indywidualnych  w  domu  lub  w  biurze,  w  pracach   poligraficznych do tworzenia składu publikacji, w pracach związanych z przygotowywaniem   materiałów  reklamowych,  do  analizy  jako ści  kopiowanych  rysunków  i  tekstów.  Skanery   znajdują  tak Ŝe  szerokie  zastosowanie  w  handlu,  w  ręcznych  i  ladowych  czytnikach  kodów   kreskowych  u Ŝywanych  praktycznie  w  ka Ŝdym  stoisku  sprzeda Ŝy  w  sklepach  detalicznych    i supermarketach. S ą tak Ŝe u Ŝywane w bankach do analizy poprawno ści i porównywania ze   wzorcami podpisów klientów. Skanery u Ŝywane są tak Ŝe w bankach do analizy poprawno ści    i porównywania ze wzorcami podpisów klientów.   Skanery  wielkoformatowe  s ą  stosowane  przy  opracowywaniu  map  i  innych  druków  na   du Ŝych  arkuszach  papieru  lub  folii.  Skanery  mo Ŝna  uŜywa ć  tak Ŝe  w  biurach  projektowych   przy  konstruowaniu  z  wykorzystaniem  systemów  CAD,  a  tak Ŝe  w  projektowaniu    i wykonywaniu, skomplikowanych urz ądze ń przestrzennych.      Rodzaje skanerów   W skanerze najwa Ŝniejszym podzespołem jest optyczny zespół skanujący, który zawiera   oświetlacz,  układ  optyczny  i  zespół  czujników  fotoelektrycznych,  zamieniających  obraz  na   sygnały  elektryczne.  Zespół  skanujący  przesuwa  się  względem  analizowanego  obrazu  po   podło Ŝu albo odwrotnie – papier z obrazem oryginału przesuwa się względem nieruchomego   zespołu skanującego.   Ze względu na sposób realizowania ruchów zespołu skanującego wyró Ŝnia się skanery:   –  ręczne,   –  rolkowe,   –  płaskie,   –  wielkoformatowe,   –  przestrzenne.   W  poligrafii  praktyczne  zastosowanie  mają  tylko  skanery  płaskie  i  b ębnowe,  pozostałe   stosowane są sporadycznie.   Skanery płaskie – stanowią najbardziej popularn ą grup ę skanerów. W prostych skanerach   płaskich  dokument  skanowany  jest  kładziony  na  szybie,  podobnie  jak  w  kopiarkach,  stron ą   zapisan ą  do  dołu,  i  jest  przykrywany  zwykle  elastyczn ą  pokryw ą.  Jeden  z  rogów   przezroczystej płyty, na której jest kładziony skanowany dokument, zaznaczony jest strzałk ą,   wskazującą,  gdzie  powinien  by ć  on  umieszczony.  Podczas  skanowania  dokument  pozostaje   zwykle  nieruchomy,  a  wzdłu Ŝ  niego  pod  szklan ą  płytą  przesuwa  się  o świetlacz  skanera.    W  du Ŝych,  profesjonalnych  skanerach  płaskich  o świetlacz  jest  nieruchomy,  a  przesuwa  się   wózek  transportowy  z  płasko  poło Ŝonym  na  nim  dokumentem.  O świetlacz  skanera  zawiera   liniowe  źródło  światła  (np.  Ŝarówk ę  halogenow ą)  i  odbły śnik  osłaniający,  kierujący  odbite         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    24   promienie poprzez szczelin ę na skanowany dokument. Osłona mo Ŝe mie ć ró Ŝne kształty, ale   zawsze  jej  powierzchnia  wewn ętrzna  jest  bardzo  dobrze  wypolerowana  tak,  aby  dobrze   odbijała  promienie  świetlne.  Promienie  z  liniowego  źródła  światła  po  odbiciu  od  osłony   odbijającej s ą skupiane na skanowanym dokumencie, gdzie cz ęś ciowo są pochłaniane przez   zabarwione  punkty  obrazu.  Odbita  od  dokumentu  wiązka  światła  przechodzi  przez  układ   optyczny (składający się zwykle z dwóch zwierciadeł płaskich, umieszczonych na ruchomym   wózku i nieruchomego obiektywu szerokok ątnego) i jest skupiana na elementach fotoczułych   układu CCD.   W skanerach kolorowych o świetlacz zawiera liniowe źródło światła białego wytwarzające   wiązk ę, która po odbiciu od skanowanego dokumentu .jest dzielona na trzy cz ęś ci. W torach   tych  wiązek  s ą  umieszczane  filtry  barw  podstawowych RGB. Filtry mog ą by ć umieszczone   tak Ŝe dopiero przed matryc ą elementów fotoczułych.   Podczas  skanowania  o świetlacz  i  wózek  z  lustrami  płaskimi  przesuwa  się  wzdłu Ŝ   skanowanego  dokumentu.  Prędko ść   przesuwu  o świetlacza  jest  2  razy  większa  niŜ  prędko ść    przesuwu wózka z lustrami. W ten sposób droga optyczna wiązki świetlnej .jest zawsze taka   sama i na elementy CCD rzutowany jest ostry obraz skanowanego dokumentu.   Stosowane  obecnie  skanery  kolorowe  s ą  jednoprzebiegowe,  realizują  skanowanie    w  trakcie  jednego  przesuwu  układu  skanującego.  Skanery  płaskie  mają  bardziej  precyzyjn ą   budow ę  niŜ  skanery  ręczne.  Zapewniają  one  rozdzielczo ść   optyczn ą  rz ędu  1200  ppi    w  poziomie  i  2400  ppi  w  pionie.  Umo Ŝliwiają  korygowanie  skanowanego  obrazu,  jego   ostro ści,  kontrastu  i  zabarwienia,  zarówno  na  całej  powierzchni,  jak  i  w  poszczególnych   cz ęś ciach  obrazu.  Mo Ŝliwe  jest  te Ŝ  skalowanie  obrazu  (tzw.  zoom  –  powiększanie  lub   zmniejszanie  obrazu),  obracanie,  wklejanie  obrazów  cz ąstkowych.  Wszelkie  zmiany  obrazu   realizowane s ą przez elektroniczne przetwarzanie zeskanowanego pliku zgodnie z Ŝyczeniami   operatora. Do skanerów s ą zwykle dołączane odpowiednie programy skanujące realizujące te   funkcje.  Skanery  płaskie  s ą  stosowane  w  typowych  pracach  biurowych,  a  tak Ŝe  do   opracowywania  publikacji  w  systemach  DTP  oraz  innych  prac  z  obrębu  przygotowalni   poligraficznej.       Rys. 8.  Schemat technologiczny skanera płaskiego [14, s. 89].         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    25   Skanery  b ębnowe.  Cech ą  charakterystyczn ą  skanerów  b ębnowych  jest  ciągle  obracający   się przezroczysty b ęben, na którym mocowany jest (przez przyklejenie) skanowany dokument   transparentny  lub  refleksyjny.  Skanery  b ębnowe  są  zwykle  bardziej  skomplikowane  od   skanerów  płaskich.  Przy  skanowaniu  dokumentów  transparentnych  zespół  o świetlacza  wraz    z  lustrem  odbijającym  s ą  prowadzone  liniowo  wzdłu Ŝ  osi  b ębna,  obracającego  się  z  du Ŝą    prędko ścią  obrotow ą.  Przy  skanowaniu  dokumentów  refleksyjnych  o świetlacz  jest   prowadzony na zewn ątrz b ębna wzdłu Ŝ jego tworz ącej.   Skanowanie  jest  realizowane  po  linii  spiralnej  względem  powierzchni  b ębna.  Wiązka   świetlna po przejściu przez dokument transparentny lub odbiciu od dokumentu refleksyjnego   jest  dzielona  na  lustrach  i  przechodzi  przez  filtry  RGB  do  fotopowielaczy.    W  fotopowielaczach  wytwarzany  jest  i  wielokrotnie  wzmacniany  analogowy  sygnał   elektryczny,  Po  wyjściu  z  fotopowielacza  sygnał  ten  jest  przesyłany  do  przetwornika   analogowo-cyfrowego, umieszczonego w zespole sterowania skanera. Tam sygnał analogowy   jest  zamieniany  na  sygnał  cyfrowy  i  po  jego  uformowaniu  w  odpowiedni  plik  wysyłany  do   komputera  lub  pamięci  zewn ętrznej.  Istnieje  wiele  wersji  konstrukcyjnych  skanerów   bębnowych. Niektóre z nich mog ą u Ŝywa ć matryc elementów CCD zamiast fotopowielaczy.   Skanery  b ębnowe  są  urz ądzeniami  profesjonalnymi  –  cz ęsto  wykorzystuje  się  je    w  usługowych  punktach  poligraficznych  do  przygotowywania  plików  wejściowych,  do   poligraficznych prac reklamowych, do cyfrowego druku wielkonakładowego. Wyposa Ŝone s ą   one w wyspecjalizowane programy do komputerowego przetwarzania, poprawiania i korekcji   barwnej  skanowanych  obrazów.  Obsługa  skanerów  b ębnowych  jest  znacznie  bardziej   skomplikowana  w  porównaniu  ze  skanerami  płaskimi.  Skanery  b ębnowe  charakteryzują  się   du Ŝą   rozdzielczo ścią,  a  tak Ŝe  du Ŝą   wydajno ścią  skanowania.  Ich  rozdzielczo ść   optyczna   cz ęsto przekracza 10 000ppi. Barierą popularno ści jest wysoki koszt urz ądze ń.       Rys. 9.  Schemat technologiczny skanera b ębnowego [4, s. 19].         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    26   Parametry techniczno-eksploatacyjne skanerów   Rozdzielczo ść  skanowania. Okre śla liczb ę analizowanych punktów skanowanego obrazu   na jednostk ę długo ści, Stosowan ą jednostk ą .jest ppi (ang. pixels per inch – plamki na cal).   Rozró Ŝnia się rozdzielczo ść  optyczn ą i interpolowan ą.   Rozdzielczo ść   optyczna  jest  to  rozdzielczo ść   fizycznie  mo Ŝliwa  do  zrealizowania  przez   układ  optyczno-mechaniczny  skanera.  Mo Ŝliwe  jest  (i  stosowane  w  ka Ŝdym  skanerze)   programowe,  elektroniczne  dodawanie  punktów  do  plików  otrzymywanych  w  wyniku   skanowania  przez  układ  optyczny.  Skanowany  obraz  jest  wtedy  opisywany  przez  większ ą   liczb ę punktów, rozdzielczo ść  skanowania wzrasta. Jest to tzw. rozdzielczo ść  interpolowana.   Takie  tworzenie  rozbudowanych  plików  elektronicznych  opisujących  skanowany  obraz  jest   realizowane  poprzez  odpowiednie  operacje  obliczeniowe,  Przykładowo  najpro ściej  między   ka Ŝdymi  dwoma  sąsiednimi  punkami  zeskanowanymi  przez  układ  optyczny  mo Ŝna   dodatkowo  umie ścić  jeden  punkt  o  własno ściach  b ędących  średnią  arytmetyczn ą  własno ści   punktów  s ąsiednich.  W  praktyce  najcz ęś ciej  do  elektronicznego  zwiększania  rozdzielczo ści   skanowania stosuje się bardziej skomplikowane zale Ŝno ści matematyczne, wiąŜą ce optyczne   wła ściwo ści s ąsiednich skanowanych punktów (stopie ń tonalny barwy, odcie ń, jasno ść ).   Dodatkowe punkty nie wnosz ą Ŝadnych nowych informacji o analizowanym obrazie, ale   stwarzają  mo Ŝliwo ść   precyzyjnej  korekty  i  programowego  poprawiania  jako ści  obrazu.   Rozdzielczo ść   interpolowana  jest  wielokrotnie  większa  od  rozdzielczo ści  optycznej,   Rozdzielczo ść  interpolowan ą stosuje się np. podczas skalowania skanowanego obrazu, przy   zmianach wymiarów obrazu wejściowego. Typowe warto ści rozdzielczo ści optycznej to 600 x 1200 ppi,   a  interpolowanej znacznie więcej (np. 4800, 6400 ppi), w zale Ŝno ści od potrzeb.   Format skanera okre śla wielko ść  dokumentów, które mo Ŝna w nim zeskanowa ć. Zwykle   mamy  do  czynienia  z  formatami  A4  i  A3.  Nale Ŝy  zwrócić  uwag ę,  Ŝe  pole  skanowania   najcz ęś ciej jest nieco mniejsze niŜ podawany przez producenta format skanera. Zeskanowanie   pełnego  formatu  A4  najcz ęś ciej  jest  mo Ŝliwe  jedynie  w  skanerach  o  formacie  oznaczonym   jako A4+. W skanerze o formacie oznaczonym jako A4 najcz ęś ciej faktyczne pole mo Ŝliwe   do  skanowania  ma  marginesy  na  obrze Ŝach, na których nie mo Ŝna dokonywa ć skanowania.   Dlatego przy zakupie skanera nale Ŝy uwzględnić sposób oznaczenia jego formatu.   Szybko ść   skanowania  jest  okre ślana  poprzez  czas  trwania  skanowania  dokumentu    o formacie A4. W zale Ŝno ści od klasy skanera szybko ść  skanowania mo Ŝe by ć ró Ŝna. Nale Ŝy   zwrócić uwag ę, Ŝe zwykle jest ona podawana przez producentów w warto ściach zawy Ŝonych,   nie  uwzględniających  czasów  skanowania  wstępnego  oraz  czasu  przetwarzania   zeskanowanego obrazu (np. przy skanowaniu barwnym nie uwzględnia czasu po święconego   przez operatora na dokonanie korekcji plików zeskanowanych obrazów).   Skanowanie  dokumentów  czarno-białych  lub  kolorowych.  –  większo ść   produkowanych   skanerów stanowią skanery kolorowe, skanujące zarówno obrazy barwne, jak i czarno-białe.   Tylko  nieliczne,  specjalistyczne  skanery  s ą  przystosowane  wyłącznie  do  masowego   skanowania  obrazów  czarno-białych.  Ma  to  miejsce  na  przykład  przy  skanowaniu  kodów   kreskowych.   Głęboko ść   kodowania  barw  –  okre śla  liczba  bitów  opisujących  ka Ŝdy  punkt  barwy.   Dotyczy  ona  ka Ŝdej  barwy  podstawowej,  mówi  o  liczbie  odcieni  barwy.  Przykładowo   przy  głęboko ści  kodowania  8  mo Ŝliwe  jest  do  uzyskania  2 8  =  256  odcieni  ka Ŝdej  barwy   podstawowej  w  zakresie  RGB  Nale Ŝy  zwrócić  uwag ę,  Ŝe  podawana  przez  producenta   głęboko ść   kodowania,  np.  24,  wskazuje, Ŝe  piksel  ka Ŝdej  barwy  podstawowej  zapisany jest   przez  24  : 3 = 8 bitów. W ten sposób mo Ŝna uzyska ć 256 odcieni ka Ŝdej z barw i ogólnie   ponad 16milionów odcieni barw.   Skanowanie  dokumentów  transparentnych  Skanery  mog ą  by ć  przeznaczone  do   skanowania  jedynie  obrazów'  zapisanych na papierze (materiale refleksyjnym), ale tak Ŝe do   skanowania  obrazów  zapisanych  na  folii  i  innych  materiałach  transparentnych         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    27   (np. diapozytywów  i  negatywów  fotograficznych).  Skaner  przeznaczony  do  skanowania   dokumentów  transparentnych  jest  wyposa Ŝony  w  szereg  dodatkowych,  wstawianych  do   skanera  szuflad  z  ramkami  do  wkładania  odpowiednich  formatów  dokumentów   transparentnych (filmów fotograficznych 36mm, typowych formatów klisz fotograficznych).   Rodzaj interfejsu. Przy charakteryzowaniu skanera nale Ŝy uwzględnić tak Ŝe, w jaki rodzaj   interfejsu  jest  on  wyposa Ŝony.  Najbardziej  popularne  są  interfejsy  USB,  LTP,  rzadziej  są   stosowane  interfejsy  SCSI.  Interfejsy  USB  najcz ęś ciej  s ą  wykorzystywane  do  podłączenia   skanera  do  komputera.  Jest  to  wygodne,  gdy Ŝ  skaner  mo Ŝe  by ć  podłączany  przez  nie    w  trakcie  pracy  komputera.  Interfejs  USB  zapewnia  du Ŝą   szybko ść   transmisji  danych.   Interfejs  LPT  jest  bardziej  przestarzały  i  ze  względu  na  małą  przepustowo ść   zdecydowanie   wolniejszy. U Ŝycie interfejsu SCSI w połączeniu z Windowsem NT jest bardziej kłopotliwe   (np. cz ęsto wymaga uruchomienia skanera przed uruchomieniem komputera).   Programy  skanujące  i  przetwarzające  barw ę.  Do  ka Ŝdego  skanera  producenci  dołączają   programy  sterujące  prac ą  skanera,  cz ęsto  tak Ŝe  programy  do przetwarzania barwy i szeregu   korekcji mo Ŝliwych do wykonania podczas skanowania. Bardzo popularny jest podstawowy   program  obróbki  obrazów  barwnych  Photoshop  (w  kolejnych  jego  wersjach).  Niektóre   skanery  wyposa Ŝane  s ą  w  programy  optycznego  rozpoznawania  znaków  pisarskich  OCR   (ang. Optical Character Recognition).      Dobór skanera do systemu DTP    Planując  zakup  skanera,  przede  wszystkim  nale Ŝy  zwrócić  uwag ę  na  jego  przyszłe   zastosowania  i  ustalić  jego  wła ściwo ści,  jakie  te  zastosowania  narzucają.  Większo ść    czołowych  producentów  skanerów  klasyfikuje  je  pod  względem  zastosowa ń  na  trzy  du Ŝe   grupy:  –  skanery eksploatowane w warunkach domowych i w małych biurach,   –  skanery  wykorzystywane  do  celów  małej  poligrafii  (stosowane  w  agencjach   reklamowych,  w  systemach  DTP  –  w  opracowywaniu  publikacji  małonakładowych,    w tworzeniu ulotek, folderów itd.),   –  skanery  profesjonalne:  wykorzystywane  w  cyfrowej  przygotowalni  druków   wielkonakładowych, w projektowaniu urz ądze ń, w badaniach naukowych.   Najbardziej  rozpowszechnione  s ą  skanery  pierwszej  i  drugiej  grupy.  Większo ść    producentów w specyfikacjach sprzedawanych skanerów podaje ich najbardziej podstawowe   wła ściwo ści:   –  rozdzielczo ść  optyczn ą,   –  rozdzielczo ść  interpolowan ą,   –  format skanowanego dokumentu,  –  głębię barwy,   –  interfejs,  –  wymiary,  –  mas ę,   –  parametry ekonomiczne: koszt skanera,  –  okres gwarancji.   Ze  względu  na  u Ŝytkownika  w  zastosowaniach  domowych  w  małych  biurach   wa Ŝne  s ą  tak Ŝe  takie  parametry,  jak:  rodzaj  stosowanej  technologii  (rodzaj  stosowanego   fotoczujnika:  CCD  lub  CIS),  g ęsto ść   optyczna,  rodzaj  oprogramowania  dołączonego  do   skanera  (włączonego  do  układu  sterującego  skanera  i  dołączonego,  słu Ŝą cego  do  obróbki   zeskanowanych  plików),  szybko ść   skanowania,  wytwarzany  podczas  skanowania  hałas.   Bardziej  wymagający  i  wykonujący  bardziej  zaawansowane  skanowania  u Ŝytkownicy   zwracają  uwag ę  tak Ŝe  na  wyposa Ŝenie  skanera  w  przystawk ę  lub  w  na  stałe  zamontowane   elementy  umo Ŝliwiające  skanowanie  slajdów  i  negatywów,  mo Ŝliwo ść   dokonania  kalibracji   barwy skanera.         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    28   Większo ść   produkowanych  skanerów  ma  zupełnie  wystarczającą  rozdzielczo ść    optyczn ą  (np.  rz ędu  1200  lub  2400  ppi)  i  indywidualny  u Ŝytkownik  raczej  powinien   zastanowić  się,  jak ą  rozdzielczo ść   powinien  stosowa ć  dla  swoich  zastosowa ń,  uwzględnić   wielko ść   skanowanych  dokumentów,  rozmiary  otrzymywanych  plików  i  czas  ich   przetwarzania (Ŝeby czasy skanowania nie były przy wysokich rozdzielczo ściach zbyt du Ŝe),   dopasowa ć ją do parametrów ekonomicznych zakupu skanera. Zbyt du Ŝe rozdzielczo ści mog ą   by ć  rzadko  stosowane  w  domowych  warunkach  i  jednocze śnie  mog ą  wymaga ć  bardzo   pojemnych  pamięci  do  zapisywania  zeskanowanych  plików.  U Ŝytkownik  powinien  te Ŝ   uwzględnić  rodzaj  i  rozdzielczo ść   drukarki,  na  której  b ędzie  dokonywał  wydruku   zeskanowanych plików.   Przewidywane  rozmiary  skanowanych  dokumentów  narzucają  dobór  formatu  skanera.   Nale Ŝy  zwrócić  uwag ę,  Ŝe  w  przypadkach  kiedy  konieczne  jest  skanowanie  całych  (bez   jakichkolwiek marginesów) powierzchni dokumentów źródłowych, np. o wymiarach arkusza   A4,  nale Ŝy  zastosowa ć  skaner  o  odpowiednim  formacie,  A4+.  Niektóre  skanery  o formacie   A4 (bez +) nie mog ą zeskanowa ć całego dokumentu A4, zostawiając małe, ale występujące   marginesy powierzchni na obrze Ŝach, gdzie skanowanie nie jest mo Ŝliwe. Dlatego producenci   cz ęsto  podają  warto ść   pola  skanowanego  dokumentu,  a  nie  ogólne  stwierdzenie,  jaki  jest   format skanera, które mo Ŝe wprowadzić u Ŝytkownika w błąd.   Parametr głębia barwy wskazuje iloma bitami opisany jest punkt barwny i po średnio ile   odcieni  barw  mo Ŝna  wyró Ŝnić  przy  skanowaniu.  Dla  domowego  u Ŝytkownika  głębia  barwy   8bitów  jest  zupełnie  wystarczająca  (teoretycznie  zapewnia  uzyskanie  ponad  16  milionów   odcieni  barw).  Nale Ŝy  zwrócić  uwag ę,  Ŝe  podawane  warto ści  głębi  barw,  np.  48,  dotycz ą   trzech  barw  podstawowych  RGB  i w odniesieniu do jednej barwy mają warto ść  16, co jest   warto ścią wysok ą.   Większo ść   produkowanych  skanerów  jest  wyposa Ŝona  w  uniwersalny  interfejs   USB. Wyposa Ŝenie w dodatkowy port, np. SCSI 2, jest zaletą, ale niekonieczn ą w większo ści   zastosowa ń domowych. Wyposa Ŝenie wyłącznie w występujący w starszych typach skanerów   port  równoległy  obecnie  jest  ju Ŝ  nieco  przestarzałe  i  mo Ŝe  powodowa ć  problemy    w podłączeniu do nowych komputerów.   Je Ŝeli  u Ŝytkownik  ma  ograniczone  mo Ŝliwo ści  przestrzenne  w  swoim  domowym   stanowisku  pracy  komputerowej.  powinien  zwrócić  uwag ę na wymiary skanera. Biorąc pod   uwag ę  rodzaj  stosowanego  fotoczujnika.  nale Ŝy  pamięta ć.  Ŝe  skanery  z  elementami  CIS  są   zdecydowanie  bardziej  płaskie  i  ta ńsze,  ale  jako ść   ich  skanowania  w  porównaniu  ze   skanerami  z  elementami  CCD  jest  nieco  gorsza,  chocia Ŝ  wystarczająca  dla  większo ści   zastosowa ń domowych.   Skanery b ębnowe z fotopowielaczami są stosowane raczej w poligrafii niŜ w warunkach   domowych  i  w  małych  biurach.  Skanery  wyposa Ŝone  w  interfejs  USB  wymagają  mniej   energii  i  mog ą  by ć  (w  niektórych  przypadkach,  gdy  stosują  elementy  CIS)  zasilane  przez   kabel USB bezpo średnio z komputera, a nie przez kabel zasilający z sieci.   Warto ść   g ęsto ści  optycznej  skanera  mówi  o  jego  zdolno ści  do  rozró Ŝniania  drobnych   szczegółów  w  bardzo  ciemnych  partiach  skanowanych  dokumentów.  Warto ść   ta  rz ędu  3,0   jest  ju Ŝ  dobrym  parametrem  i  jest  zwykle  podawana  przy  skanerach  .ją  osiągających.  Brak   danych  co  do  g ęsto ści  optycznej  w  specyfikacji  własno ści  skanera  nie  jest cech ą ujemn ą w   odniesieniu  do  skanerów  domowych  i  biurowych.  W  skanerach  stosowanych  w  poligrafii   warto ść  ta jest podawana i cz ęsto nawet przekracza warto ść  3,5.    Szybko ść   skanowania  i  wytwarzany  hałas  mog ą  by ć  wa Ŝnymi  parametrami  dla   uŜytkownika.  Szybko ść   skanowania  zale Ŝy  bardzo  mocno  od  stosowanej  rozdzielczo ści   skanowania,  Im  większa  rozdzielczo ść ,  tym  szybko ść   bardziej  maleje.  Zale Ŝy  to  od  liczby   skanowanych dokumentów i wymaganego komfortu u Ŝytkowania.           „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    29   Dla  u Ŝytkowników  wykonujących  skanowanie  nie  tylko  z  dokumentów  reflesyjnych,   zapisanych  na  papierze  wa Ŝną  cech ą  jest  mo Ŝliwo ść   skanowania  ze  slajdów  i  negatywów   analogowych  zdjęć   fotograficznych  (z  typowej  ta śmy  fotograficznej  o  szeroko ści  45  mm),    a  tak Ŝe  mo Ŝliwo ść   skanowania  innych  formatów  (np.  60  x 60 mm lub 60 x 90 mm). Tego   typu skanery s ą wyposa Ŝane w dodatkowe ramki mo Ŝliwe do zamontowania w skanerze lub   posiadają  je  wbudowane  na  stałe  w  konstrukcję  skanera.  Tego  typu  wyposa Ŝenie  jest   stosowane  w  skanerach  bardziej  profesjonalnych  chocia Ŝ  wielu  u Ŝytkowników   indywidualnych tak Ŝe ch ętnie z nich korzysta.   Bardziej wyspecjalizowane skanery posiadają tak Ŝe automatyczne podajniki skanowanych   dokumentów.  Cecha  ta  zwykle  nie  .jest  wymagana  w  skanerach  u Ŝytkowników  domowych,   dokonujących skanowania raczej sporadycznie.   Wa Ŝnym elementem wyposa Ŝenia skanera są programy skanowania, wyposa Ŝenie skanera   w sterownik TWAIN oraz cz ęsto dołączane przez producentów podstawowe programy aplikacyjne   do obróbki obrazu lub tekstu. Wyspecjalizowane skanery mog ą by ć przeznaczone do rozpoznawania   tekstu – są wtedy zaopatrzone w odpowiednie programy OCR – optyczne rozpoznawanie liter.   Niektóre skanery mają mo Ŝliwo ść  zdejmowania górnej pokrywy, co jest bardzo wygodne   przy skanowaniu stron z ksiąŜ ek i grubych materiałów w broszurach.   Podstawowym  kryterium  wyboru  skanera  pozostaje  zawsze  zastosowanie  skanera.   UŜytkownik  musi  przewidzie ć,  jakie  materiały  i  w  jakich  warunkach  b ędą  skanowane   najcz ęś ciej. Oczywistym kryterium wyboru skanera są tak Ŝe względy ekonomiczne.   Eksploatacja skanerów   Podczas pracy ze skanerem trzeba wykona ć szereg czynno ści, s ą to:   –  podłączenie skanera do komputera i jego instalacja,   –  uruchomienie i mocowanie skanowanego dokumentu,  –  ustawianie parametrów skanowania,  –  skanowanie wstępne,   –  przetwarzanie pliku wstępnego, korekcje,   –  skanowanie zasadnicze,  –  zapis pliku, archiwizacja,  –  kalibracja skanera,  –  obsługa zaawansowanych programów skanujących.   Podłączenie  skanera  polega  na  połączeniu  go  z  komputerem  kablem  przez  złącza   interfejsu (USB, SCSI lub LPT) i włączeniu zasilania. W niektórych skanerach zasilanie mo Ŝe   by ć realizowane przez kabel interfejsu USB. Instalacja nowego skanera polega na realizacji   kolejnych polece ń uwidacznianych na ekranie monitora. Programy instalacyjne są dołączane   przez producenta lub mo Ŝna je pobra ć dla danego typu skanera z Internetu.   Wa Ŝną  czynno ścią  rozpoczynającą  skanowanie  jest  umieszczenie  skanowanego   dokumentu  źródłowego  na  płycie  skanera  płaskiego  lub  na  b ębnie  skanera  b ębnowego.   Dokument  powinien  zajmowa ć  okre ślone  poło Ŝenie  (wskazywane  zwykle  strzałk ą  w  rogu   płyty  lub  zaznaczane  kreskami  okre ślającymi  poło Ŝenie  danego  formatu  dokumentu,   umieszczonymi  na  obudowie  skanera).  Dokument  powinien  ściśle  przylega ć  do  płyty  lub   bębna.  Mocowanie  dokumentu  na  b ębnie  realizowane  jest  zwykle  przez  przyklejanie   odcinkami specjalnej ta śmy mocującej. Nale Ŝy zwrócić uwag ę, Ŝe zarówno płyta szklana, jak   i  b ęben  musz ą  by ć  podczas  całej  eksploatacji  skanera  czyste.  Nale Ŝy  je  czy ścić  miękk ą   niepylącą  szmatk ą  i  specjaln ą  pastą  antystatyczn ą.  Osadzony  na  płycie  lub  b ębnie  kurz    i jakiekolwiek zabrudzenia bardzo pogarszają wyniki skanowania.   Nale Ŝy  te Ŝ  zwrócić  uwag ę  na  czysto ść   skanowanych  dokumentów.  Pogięcie,   pomarszczenie  dokumentu  tak Ŝe  b ędzie  widoczne  w  pliku  otrzymanym  po  skanowaniu.   Szczególnie czułe na nierównomierno ść  poło Ŝenia dokumentu względem podło Ŝa s ą skanery         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    30   z elementami czujnikowymi CIS, mają one bardzo małą głębię ostro ści optycznej.   Je Ŝeli  do  podłączenia  skanera  u Ŝywany  jest  interfejs  SCSI,  nale Ŝy  zwrócić  uwag ę  na   kolejno ść   uruchamiania skanera i włączania programu skanującego. Najpierw powinien by ć   uruchomiony  skaner,  a  następnie  komputer.  Wynika  to  cz ęsto  ze  złej  współpracy  interfejsu   SCSI z wy Ŝszymi wersjami systemów Windows (2000 i NT).   Skaner  mo Ŝna  uruchamia ć  przez  włączenie  programu  skanującego  lub  przez  funkcję   importowania inicjowan ą z programu analizy barwy, np. Photoshop.      Ustawianie parametrów skanowania   Po  uruchomieniu  skanera  na  ekranie  monitora  pojawia  się  okno  dialogowe  zawierające   blok  parametrów  skanowania,  pole  obrazowe  skanu,  pole  przycisków  funkcyjnych.    W typowym skanerze biurowym blok ustawiania parametrów skanowania zawiera elementy:   –  ustawiania  rodzaju  skanowania  z  opcjami:  skanowanie  obrazu  barwnego,  skanowanie    w skali szaro ści, skanowanie obrazu liniowego,   –  ustawiania  parametrów  skanowania:  rozdzielczo ści  (ang.  resolution),  głębi  opisu  barwy   (ang. color),   –  realizacji  wykonywanych  operacji:  skanowanie  wstępne,  skanowanie  ko ńcowe,   zako ńczenie skanowania.    Pole  obrazowe  skanu  jest  przeznaczone  do  wizualizacji  obrazów  otrzymanych    z  poszczególnych  faz  skanowania:  skanu  wstępnego,  kolejnych  wersji  obrazów   korygowanych, skanu ostatecznego. Pole przycisków funkcyjnych zawiera ikony przycisków   realizujących  poszczególne  funkcje,  jakie  mo Ŝe  wykonywa ć  skaner:  powiększanie   (ang. zoom),  zaznaczanie  obszaru  skanowania,  rozmiary  i  ustawianie  obrazu.  Analizowane   elementy  obrazu  mają  kształt  kwadratu  (gdy  rozdzielczo ść   pionowa  i  pozioma  skanera  są   takie same) lub prostok ąta (gdy rozdzielczo ści pionowa i pozioma są ró Ŝne).   Wybór  opcji  skanowania  zale Ŝy  od  rodzaju  obrazu  skanowanego  i  przewidywanego   urz ądzenia  ko ńcowego  drukującego  lub  wizualizującego  ostateczn ą  wersję  skanowanego   dokumentu.  Wybór  opcji  skanowania  mo Ŝe  by ć  dokonywany  ręcznie  przez  operatora  lub   automatycznie  w  bardziej  zaawansowanych  skanerach.  Skaner  sam  rozró Ŝnia  rodzaj   skanowanego dokumentu.   Obraz  skanowany  mo Ŝe  by ć  obrazem  kreskowym,  obrazem  czarno-białym  w  skali   szaro ści o płynnym przechodzeniu od bieli do czerni, obrazem barwnym w pełnej skali barw.   Obraz kreskowy (ang. Line Art) składa się z białych i czarnych punktów. Mo Ŝe nim by ć   liniowy  rysunek  techniczny,  tekst  lub  obraz  utworzony  z  czarnych  punktów.  Zeskanowany    w niedostatecznie wysokiej rozdzielczo ści obraz podczas druku mo Ŝe uwidocznić na liniach   sko śnych lub na krzywoliniowych elementach wyra źne schodki zamiast linii prostej. Drobne   szczegóły skanowanego w małej rozdzielczo ści obrazu mog ą zosta ć pominięte. Je Ŝeli obraz   kreskowy b ędzie drukowany bez konwersji., rozdzielczo ść  skanowania powinna odpowiada ć   rozdzielczo ści  urz ądzenia  wyjściowego.  W  skanowaniu  „Line  art”  tony  szaro ści  obrazu   skanowanego  s ą  przekształcane  na  punkty  białe  lub  czarne.  Przekształcanie  to  odbywa  się   przez  porównanie  zaczernienia  z  warto ścią  progow ą  zaczernienia:  punkty  .ja śniejsze  niŜ   ustawiona w skanowaniu „line art” warto ść  progowa są zamieniane na białe, ciemniejsze na   czarne,  Warto ść   progow ą  nale Ŝy  ustawia ć  jako  warto ść   zbliŜon ą  do  środka  zaczernienia   punktów  obrazu,  Dlatego  na  pocz ątku  skanowania  ustalamy  g ęsto ść   optyczn ą  najbardziej,   jasnego  i  najbardziej  ciemnego  punktu  na  obrazie.  Ustalanie  to  realizowane  mo Ŝe  by ć   automatycznie  (np.  gdy  skaner  stosuje  sterownik  TWAIN),  ale  lepiej  jest  najbardziej  jasny    i  najbardziej  ciemny  punkt  wybiera ć  ręcznie.  Przy  skanowaniu  kreskowym  „line  art”,   zmieniając warto ść  progow ą, mo Ŝna regulowa ć grubo ść  linii.   Przy  skanowaniu  obrazów  w  skali  szaro ści,  skaner  analizowanym  punktom  przypisuje   jeden  z  256  poziomów  szaro ści  (8-bitowy  opis  zaczernienia  piksela).  W  reprodukcji  tak  ze         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    31   skanowanego  pliku  (przy  drukowaniu)  stosuje  się  zwykle  rastrowanie  odpowiednie   zag ęszczanie  zaczernionych  punktów  uło Ŝonych  w  specjaln ą  mozaik ę,  cz ęsto  punktów    o  zmiennych  wymiarach.  Rastrowe  punkty  odpowiednio  zag ęszczone  w  rastrze,  oglądane    z pewnej odległo ści stwarzają wra Ŝenie ró Ŝnych odcieni szaro ści. Techniki drukarskie stosują   ró Ŝne rodzaje rastrów. Najcz ęś ciej stosowany jest raster krzy Ŝowy, ale na znaczeniu zyskuje   równie Ŝ nowoczesny raster stochastyczny.   Przy skanowaniu obrazów barwnych skaner przypisuje elementom obrazu zbiór sygnałów   elektrycznych  o  odpowiednich  poziomach,  odpowiadających  stopniowi  tonalnemu  danej   barwy  podstawowej.  W  ka Ŝdej  z  barw  podstawowych  zwykle  występuje  po  256  poziomów   tonalnych  (stosowany  jest  8-bitowy  opis  piksela).  Skaner  skanuje  z  zastosowaniem  barw   podstawowych  RGB.  Warto ści  poziomów  tonalnych  barw  RGB  w  procesie  drukowania  są   zamieniane  na  parametry  tonalne  barw  podstawowych  (najcz ęś ciej  CMYK,  w  niektórych   drukarkach rozszerzonych do 6, 7 lub nawet 8 barw podstawowych), w jakich pracuje drukarka.   Piksele zeskanowanych odcieni barw podstawowych s ą zapisywane, podobnie jak piksele,   w skali szaro ści. Pliki z zeskanowanymi obrazami barwnymi RGB mają trzykrotnie większ ą   objęto ść , a pliki CMYK czterokrotnie większ ą objęto ść  niŜ pliki w skali szaro ści. Na objęto ść    pliku bardzo du Ŝy wpływ ma rozdzielczo ść  skanowania.   Urz ądzenia  wyjściowe  stosują  ró Ŝne  rozdzielczo ści:  np.  drukarki  mają  rozdzielczo ści   znacznie mniejsze niŜ na świetlarki. Aby uzyska ć płynno ść  przejść  tonalnych, rozdzielczo ść  ta   nie  mo Ŝe  być  zbyt  mała.  Dlatego  rozdzielczo ść   skanowania  powinna  by ć  dopasowana  do   rozdzielczo ści  urz ądzenia  wyjściowego,  odtwarzającego  obraz  po  skanowaniu.  Skanowanie    z  wysok ą  rozdzielczo ścią  (np.  1200  ppi)  i  odtwarzanie  zeskanowanego  pliku  na  drukarce    o  niskiej  rozdzielczo ści  (np.  300  ppi)  nie  ma  sensu.  Niepotrzebnie  powiększa  objęto ść    otrzymanych plików, za ś jako ść  obrazu jest ograniczana przez rozdzielczo ść  drukarki.   Rozdzielczo ść  skanowania mo Ŝna okre ślić według zale Ŝno ści:      Rozdzielczo ść  skanowania =   = rozdzielczo ść  urz ądzenia wyjściowego x współczynnik skalowania      Współczynnik  skalowania  jest  stosunkiem  Ŝą danego  rozmiaru  skanu  do  rozmiaru   oryginału. Aby zwiększy ć jako ść  skanowanego obrazu, rozdzielczo ść  skanowania jest cz ęsto   zwiększana  o  współczynnik  jako ści  zale Ŝny  od  liniatury  urz ądzenia  drukującego   (przykładowo  je Ŝeli  liniatura  jest  mniejsza  lub  równa  133,  firma  AGFA  zaleca  stosowanie   warto ści tego współczynnika równ ą 2, a dla liniatury większej od 133 zalecana warto ść  tego   współczynnika wynosi 1,5). Wartość  głębi analizy barwy jest ustawiana podczas wybierania   rodzaju  skanowanego  dokumentu.  Po  uaktywnieniu  opcji  „color  image”  pojawia  się   rozwinięcie mo Ŝliwo ści ustawiania głębi opisu barwy w postaci kolejnych liczb: zwykle 24,   36,  48.  Wybór  jednej  z  liczb  okre śla  głębię  opisu  jednego  punktu  ka Ŝdej  z  barw   podstawowych: 8, 12, 16 bitów opisujących jeden punkt.   W  pewnym  uproszczeniu  mo Ŝemy  przyjąć ,  Ŝe  przy  skanowaniu  w  skali  1  :  1  rozdzielczo ść    skanowania  oryginałów  kreskowych  ustalamy  na  1200  ppi,  oryginałów  wielotonalnych   czarno-białych na 220 ppi, a oryginałów barwnych wielotonalnych na 300 ppi.    Cz ęsto  nowoczesne  skanery  mają  znacznie  bardziej  rozbudowane  okna  dialogowe    i  umo Ŝliwiają  nastawianie  tak Ŝe  innych  parametrów,  np.  podają  automatycznie  wymiary   wejściowe  skanowanego  obrazu  (w  jednostkach  długo ści:  centymetrach  lub  calach,  albo    w  liczbie  analizowanych  pikseli),  podają  przewidywane  wymiary  zeskanowanego  obrazu   (odpowiadające  nastawionej  rozdzielczo ści),  okre ślają  objęto ść   pliku  po  skanowaniu,  mają   mo Ŝliwo ść  nastawiania skali otrzymywanego obrazu względem oryginału (podawanej zwykle   w procentach), zawierają ikony funkcji korekcyjnych, itd..           „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    32      Rys. 10.  Przykładowe okno dialogowe na ekranie monitora podczas skanowania [4, s. 25].         Skanowanie wstępne i zasadnicze   Po  ustawieniu  parametrów  skanowania  uruchamiamy  skanowanie  wstępne  (kliknięcie   ikony „Prescan”). Skaner wykonuje skanowanie i przedstawia zeskanowany obraz na ekranie   monitora  w  polu  obrazowym.  Po  uruchomieniu  odpowiedniej  ikony  funkcyjnej  mo Ŝemy   zaznaczy ć  na  zeskanowanym  obrazie  obszar,  na  którym  b ędziemy  chcieli  dokona ć   skanowania  zasadniczego.  Jest  to  proces  kadrowania.  Po  realizacji  tej  funkcji  w  oknie   obrazowym pojawia się obraz wykadrowanej cz ęś ci skanu wstępnego i dalej tylko on b ędzie   przetwarzany.  W  tym  momencie  mo Ŝemy  dokona ć  korekty  nastawionych  poprzednio   parametrów skanowania i wykona ć następne skanowanie wstępne z zastosowaniem nowych   parametrów.  Po  dokonaniu  Ŝą danych  korekcji  oglądany  na  polu  obrazowym  okna   dialogowego  obraz  poddajemy  skanowaniu  zasadniczemu  (ang.  scan).  Tak  otrzymany  plik   jest następnie zapisywany w pamięci komputera. Mo Ŝe on potem by ć wyka ńczany ostatecznie   z  zastosowaniem  programów  do  przetwarzania  obrazów  (Photoshop  lub  szereg  innych   programów  specjalistycznych).  Ostatecznym  wynikiem  skanowania  jest  zwykle  wydruk   zeskanowanego pliku.   Zapis pliku, archiwizacja   Zeskanowany  plik  zapisujemy  w  programie  zrozumiałym  dla  systemu  komputerowego,   uwzgl ędniając  objęto ść   pliku  i  jego  dalsze  zastosowanie.  Biorąc  od  uwag ę  przestrze ń   koniecznej  zajmowanej  w  komputerze  lub  na  no śniku  zewn ętrznym  pamięci,  obrazy  nie   wymagające  bardzo  du Ŝej  dokładno ści  zwykle  zapisujemy  w  pliku  JPG,  kompresującym   objęto ść   pliku.  Obrazy  o  wymaganej  du Ŝej  dokładno ści  zapisujemy  w  formatach   bezstratnych,  np.  TIPF,  BMP.  Przydatnymi  narz ędziami  do  archiwizacji  zeskanowanych   plików  s ą  programy  pakujące,  np.  WinZip  lub  WinRAR.  Przy  ich  stosowaniu  znacznie   zmniejsza się objęto ść  potrzebnej do archiwizacji pamięci i jednocze śnie s ą one bezpieczne,         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    33   nie wnosz ą praktycznie niebezpiecze ństwa przekłamania pliku. S ą one tak Ŝe bardzo wygodne   przy kopiowaniu plików.   Kalibracja skanera   Kalibracja  skanera  polega  na  ustawieniu  jego  parametrów  tak,  aby  wiernie  odtwarzał   barwy,  bez  przekłama  ń  i  przebarwie ń.  Kalibracji  dokonujemy,  stosując  specjalne  programy   dostarczone  przez  producenta  skanera  lub  wyprodukowane  przez  specjalistyczne  firmy.   Oprócz  skanera  powinny  by ć  kalibrowane  wszystkie  urz ądzenia  biorące  udział  w  procesie   skanowania  i  drukowania  obrazu  np.  monitor,  drukarka.  Przed  kalibracją  ustawiamy   parametry ustawialne skanera (gamma, krzywe tonalne, descrinning, itd.) tak, aby w procesie   kalibracji mo Ŝna było je regulowa ć. Do kalibracji skanera u Ŝywamy wzorców barw (IT8 7/2   dla dokumentów refleksyjnych, IT8 7/1 dla dokumentów transparentnych).   Praktycznie  kalibracja  polega  na  wykonaniu  skanowania  wzorca  barw,  czyli  na   sporz ądzeniu  pliku  cyfrowego  poletek  barwnych  wzorca,  porównaniu  wyniku  skanowania    z  cyfrow ą  wersją  wzorca,  a  następnie  dokonaniu  odpowiednich  poprawek  w  nastawach   skanera tak, aby ró Ŝnice wskaza ń skanera były jak najmniejsze w stosunku do wzorca.   Podczas kalibracji wykonujemy następujące czynno ści:   –  skanujemy wzorzec do pliku TIFF (bezstratnego),  –  regulujemy nastawy parametrów skanera,  –  powtarzamy skanowanie i regulacje a Ŝ do uzyskania mo Ŝliwie małych ró Ŝnic barw.   Kalibrację skanera w prowadzeniu odpowiedzialnych skanów powinno się powtarza ć   co  2–3  miesiące.  W  skanerach  profesjonalnych  kalibracji  dokonuje  się  przed  rozpocz ęciem   skanowania w danym dniu.   Zastosowanie fotografii cyfrowej w przygotowalni poligraficznej    Z punktu widzenia reprodukcji najbardziej znacz  ącym urządzeniem jest skaner. Podobn ą   funkcję  zaczynają  spełnia ć  cyfrowe  aparaty  fotograficzne.  Aparat  cyfrowy  to  aparat   fotograficzny  rejestrujący  obraz  w  postaci  cyfrowej  (tzw.  mapy  bitowej).  Układ  optyczny   tworzy  obraz  na  przetworniku  optoelektronicznym  (CCD,  CMOS),  a  współpracujący  z  nim   układ  elektroniczny  odczytuje  informacje  o  obrazie  i  przetwarza  na  posta ć  cyfrow ą    w  układzie  zwanym  przetwornikiem  analogowo-cyfrowym.  Dane  w  postaci  cyfrowej  s ą   zapisywane w jednym z formatów zapisu obrazu – zazwyczaj JPEG (kompresja stratna), TIFF   (kompresja bezstratna) lub RAW (pełna informacja z matrycy aparatu) – w cyfrowej pamięci   aparatu  (w  pamięci  półprzewodnikowej  lub  na  miniaturowym  dysku  magnetycznym  lub   optycznym)  albo  przesyłane  bezpo średnio  do  komputera.  Najcz ęś ciej  wykorzystywanymi   pamięciami w aparatach cyfrowych są pamięci typu flash.    Typy aparatów cyfrowych:   –  Lustrzanki cyfrowe (ang. DSLR, Digital Single Lens Reflex), których konstrukcja oparta   jest na klasycznej lustrzance jednoobiektywowej, gdzie błon ę światłoczułą zastąpiła du Ŝa   matryca,  o  rozmiarach  porównywalnych  z  pojedyncz ą  klatk ą  filmu  małoobrazkowego    24  x  36  mm.  W  optycznym  wizjerze  widoczny  jest  obraz  rzutowany  na  matówk ę   bezpo średnio  z  obiektywu  aparatu  poprzez  uchylne  lustro  zasłaniające  migawk ę    i  matryc ę.  W  momencie  robienia  zdjęcia  lustro  się  unosi  a  światło  kierowane  jest  na   matryc ę. Istotn ą zaletą lustrzanek jest mo Ŝliwo ść  wymiany obiektywów.    –  Aparaty  klasy  prosumer  (zwane  niekiedy,  potocznie  „hybrydowymi”,  aczkolwiek  cech   lustrzanek nie posiadają) – wyposa Ŝone s ą w stosunkowo du Ŝą  matryc ę, przek ątna której   jest  nieco  większa  niŜ  10mm  oraz  niewymienny  obiektyw  dobrej  jako ści.  Przewa Ŝnie   posiadają uchylny ekran podglądu LCD i są rozmiarami zbliŜone do mniejszych DSLR.         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    34   –  Aparaty  kompaktowe  –  posiadają  mniejsz ą  niŜ  poprzednicy  matryc ę  światłoczułą,    o  przek ątnej  mniejszej  niŜ  10  mm  i  charakteryzują  się  niewielkimi  rozmiarami,  mniej   więcej wielko ści dłoni.   –  Aparaty kieszonkowe – mniejsze niŜ aparaty kompaktowe. Zazwyczaj mniejszy rozmiar   wiąŜ e  się  z  rezygnacją  z  cz ęś ci  funkcji.  Zwykle  mają  grubo ść   kilku  lub  kilkunastu   milimetrów i są niewiele większe od karty płatniczej.   –  Do oddzielnej klasy nale Ŝałoby zaliczy ć aparaty cyfrowe wbudowane w inne urz ądzenia,   zwykle  telefony  komórkowe.  Mimo  Ŝe  szczyc ą  się  one  cz ęsto  parametrami   porównywalnymi z aparatami cyfrowymi sprzed kilku lat (np. matryce powy Ŝej 1MP), to   jednak  jako ść   matryc,  a  przede  wszystkich  optyki  mocno  ustępuje  ich  pełniejszym   odpowiednikom.   Obrazy cyfrowe pozyskane przy u Ŝyciu fotograficznych obrazów cyfrowych dają się bez   Ŝadnego  problemu  przenie ść   do  systemu  DTP,  gdzie  podlegają  takiej  samej  obróbce  jak   obrazy zdigitalizowane za pomoc ą skanerów.      4.3.2. Pytania sprawdzające      Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jeste ś przygotowany do wykonania ćwicze ń.   1.  Jaka jest podstawowa rola skanerów poligraficznych w systemie DTP?   2.  Jakie rodzaje skanerów rozró Ŝniamy ze względu na budow ę?   3.  Czym charakteryzują się skanery płaskie?   4.  Czym charakteryzują się skanery b ębnowe?   5.  Jakie s ą podstawowe parametry technologiczno-eksloatacyjne skanerów?   6.  W jaki sposób dobiera się skaner do systemu DTP?   7.  Jakie parametry skanowania musimy ustawić podczas tego procesu?   8.  Z jakich czynno ści technologicznych składa się proces skanowania oryginału?   9.  Jakie istnieje zastosowanie fotografii cyfrowej w przygotowalni poligraficznej?   10. Jakie mo Ŝna wyodrębnić typy fotograficznych aparatów cyfrowych?   4.3.3. Ćwiczenia    Ćwiczenie 1   Dobierz skaner do systemu DTP w oparciu o dostarczone zało Ŝenia.       Sposób wykonania ćwiczenia      Aby wykona ć ćwiczenie, powiniene ś:   1)  przeanalizowa ć dostarczone Ci zało Ŝenia dotycz ące przyszłego zastosowania skanera,   2)  okre ślić parametry technologiczne i eksploatacyjne zgodne z zało Ŝeniami,   3)  dokona ć wyboru skanera pod względem jego konstrukcji,   4)  w oparciu o dostępne materiały wybra ć kilka skanerów spełniających zało Ŝenia,   5)  wybra ć najbardziej optymalny model skanera,   6)  uzasadnić wybór.   Wyposa Ŝenie stanowiska pracy:   –  zało Ŝenia dotycz ące zastosowania i wła ściwo ści skanera,   –  karty technologiczne, materiały informacyjne i reklamowe dotycz ące skanerów,   –  dostęp do Internetu,   –  poradnik dla ucznia.          „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    35   Ćwiczenie 2   Zeskanuj oryginał o charakterze refleksyjnym przy uŜyciu skanera płaskiego oraz zapisz   go i zarchiwizuj na no śniku.       Sposób wykonania ćwiczenia      Aby wykona ć ćwiczenie, powiniene ś:   1)  obejrze ć i ocenić jako ść  dostarczonego oryginału refleksyjnego,   2)  przygotowa ć skaner płaski do pracy,   3)  umie ścić w odpowiedni sposób oryginał na płycie skanera,   4)  uruchomić program obsługi skanera,   5)  dokona ć ustawie ń parametrów skanowania wg wcze śniejszych zało Ŝeń,   6)  dokona ć wstępnego skanowania i wyznaczy ć obszar skanowania wła ściwego,   7)  wykona ć skanowanie wła ściwe,   8)  zapisa ć plik w odpowiednim formacie i w odpowiednim miejscu na no śniku,   9)  wykona ć archiwizację pracy.      Wyposa Ŝenie stanowiska pracy:   –  oryginał o charakterze refleksyjnym,  –  skaner płaski wchodz ący w skład stacji graficznej lub systemu DTP,   –  instrukcja obsługi programu (sterownika) skanera,   –  oprogramowanie skanera,  –  oprogramowanie pakujące,   –  odpowiednie no śniki zewn ętrzne,   –  poradnik dla ucznia.  Ćwiczenie 3   Zeskanuj  oryginał  o  charakterze  transparentowym  przy  u Ŝyciu  skanera  b ębnowego  oraz   zapisz go i zarchiwizuj na no śniku.       Sposób wykonania ćwiczenia      Aby wykona ć ćwiczenie, powiniene ś:   1)  obejrze ć i ocenić jako ść  dostarczonego oryginału transparentowego,   2)  przygotowa ć oryginał do skanowania,   3)  przygotowa ć skaner b ębnowy do pracy,   4)  umie ścić w odpowiedni sposób oryginał na b ębnie skanera,   5)  uruchomić program obsługi skanera,   6)  dokona ć ustawie ń parametrów skanowania wg wcze śniejszych zało Ŝeń,   7)  dokona ć wstępnego skanowania i wyznaczy ć obszar skanowania wła ściwego,   8)  wykona ć skanowanie wła ściwe,   9)  zapisa ć plik w odpowiednim formacie i w odpowiednim miejscu na no śniku,   10) wykona ć archiwizację pracy.   Wyposa Ŝenie stanowiska pracy:   –  oryginał o charakterze transparentowym,  –  skaner b ębnowy wchodz ący w skład stacji graficznej lub systemu DTP,   –  instrukcja obsługi programu (sterownika) skanera,   –  oprogramowanie skanera,  –  oprogramowanie pakujące,         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    36   –  odpowiednie no śniki zewn ętrzne,   –  zestaw do czyszczenia b ębna skanera,   –  poradnik dla ucznia.      4.3.4. Sprawdzian postępów    Czy potrafisz:  Tak  Nie   1)  okre  ślić rolę skanera w procesie przygotowania publikacji?  
 

 
  
 

 
   2)  rozpozna ć  podstawowe  typy  skanerów  stosowane  w  przygotowalni   poligraficznej?  
 

 
  
 

 
   3)  okre ślić parametry technologiczne i eksploatacyjne skanerów?  
 

 
  
 

 
   4)  scharakteryzowa ć skanery płaskie?  
 

 
  
 

 
   5)  scharakteryzowa ć skanery b ębnowe?  
 

 
  
 

 
   6)  dobra ć skaner do systemu DTP?  
 

 
  
 

 
   7)  zeskanowa ć oryginał refleksyjny przy u Ŝyciu skanera płaskiego?  
 

 
  
 

 
   8)  zeskanowa ć  oryginał  transparentowy  przy  u Ŝyciu  skanera   bębnowego?  
 

 
  
 

 
   9)  zapisa ć  w  odpowiednim  formacie  graficznym  i  zarchiwizowa ć   zeskanowany oryginał?  
 

 
  
 

 
   10) wykona ć zdjęcie cyfrowe i przekaza ć je do systemu DTP  
 

 
  
 

 
         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    37   4.4. Obróbka elektroniczna zeskanowanych obrazów  4.4.1. Materiał nauczania      Bardzo cz ęsto zeskanowany obraz nie spełnia oczekiwa ń u Ŝytkownika. Prawie zawsze po   zeskanowaniu  następuje  szereg  czynno ści  korekcyjnych  pliku  graficznego,  kontrolowanych   na polu obrazowym okna dialogowego. Czynno ści te mo Ŝna wykonywa ć na całym obszarze   obrazu,  ale  mo Ŝna  wyselekcjonowa ć  interesujący  nas  fragment.  Słu Ŝą   do  tego  odpowiednie   narz ędzia selekcji. Selekcja mo Ŝe by ć wykonywana ręcznie lub automatycznie.   Istnieje  wiele  programów  słu Ŝą cych  do  obróbki  zeskanowanych  oryginałów,  ale  nale Ŝy   powiedzie ć,  Ŝe  absolutnym  standardem  na  skalę światow ą  jest  program  Photoshop  firmy   Adobe, który posiada nieograniczone mo Ŝliwo ści korekty i kształtowania obrazu graficznego.   Do najcz ęś ciej wykonywanych operacji przetwarzania zeskanowanego pliku nale Ŝą :   –  kadrowanie,  –  ustalanie wielko ści oraz rozdzielczo ści,   –  korekcja tonalna i barwna,  –  wyostrzanie lub rozmywanie obrazu,  –  likwidowanie mory,  –  filtry (efekty specjalne).      Kadrowanie   Ze  względu  na  to,  Ŝe  podczas  skanowania  zostawiamy  z  reguły  pewien  margines   bezpiecze ństwa wokół obrazu lub wykorzystujemy tylko fragment obrazu, cz ęsto niezb ędne   jest  jego  wykadrowanie.  Jest  to  operacja  stosunkowo  prosta,  w  trakcie  której  zaznaczamy   przy  pomocy  odpowiedniego  narz ędzia  interesujący  nas  obszar  i  pozbywamy  się  zb ędnych   elementów.  Nale Ŝy  pamięta ć, Ŝe  gdy  planujemy  du Ŝe  kadrowanie  nale Ŝy  zeskanowa ć  obraz    z odpowiednio większ ą rozdzielczo ścią.          Rys. 11.  Okno dialogowe programu Photoshop – „kadrowanie” [źródło własne].         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    38   Ustalanie wielko ści i rozdzielczo ści   W  większo ści  przypadków  za  pomoc ą  kadrowania  nie  udaje  się  precyzyjnie  ustalić   wielko ści  kadru,  a  tym  bardziej  jego  rozdzielczo ści.  Z  tego  względu  kolejn ą  czynno ścią   technologiczn ą  obróbki  skanu  jest  ostateczne  ustalenie  tych  wielko ści.  Słu Ŝą   do  tego   narz ędzia  typu  „wielko ść   obrazka”  i  „wielko ść   obszaru  roboczego”.  Przy  ich  pomocy   ostatecznie  ustalamy  wielko ść   skanu  w  cm  (calach,  punktach,  itp.)  oraz  odpowiadającą  jej   rozdzielczo ść  zgodn ą z zasadami przygotowania oryginału do drukowania. Ta druga funkcja   mo Ŝe równie Ŝ słu Ŝyć do kadrowania obiektów.             Rys. 12.  Okno dialogowe programu Photoshop – „wielko ść  obszaru roboczego” [źródło własne].       Korekcja tonalna i barwna   Przed  prezentacją  poszczególnych  rodzajów  korekcji  nale Ŝy  się  zapozna ć  z  dwoma   podstawowymi narz ędziami do ich realizacji to jest histogramem i krzyw ą tonaln ą.   Histogram  jest  wykresem  słupkowym,  na  którym  dla  obrazów  wykonanych  w  skali   szaro ści  na  osi  poziomej  przedstawione  są  warto ści  poszczególnych  poziomów  szaro ści.   Wysoko ści  słupków  prezentują  liczb ę  pikseli  o  danym  poziomie  szaro ści.  Dla  obrazów   barwnych  wykonywane  s ą  histogramy  dla  wyciągów  barw  podstawowych;  o ś  pozioma   reprezentuje  poziomy  jasno ści  barwy.  Histogram  przedstawia  więc  graficznie  liczb ę  pikseli   w skanowanym obrazie o danym poziomie szaro ści lub jasno ści barwy podstawowej. Pomaga   on w wykonywaniu korekt krzywych tonalnych skanowanego obrazu.   Du Ŝe  wysoko ści  słupków  na kra ńcach histogramu wskazują na nieprawidłowe, warto ści   świateł  w  punktach  najbardziej  i  najmniej  zaciemnionych  (detale  obrazu  w  tych  punktach   zostały  obcięte,  skanowanie  przeprowadzono  w  niewła ściwych  warunkach).  Przesunięcie   histogramu w lewo wskazuje, Ŝe obraz utracił szczegóły w zaciemnionych elementach, cały   obraz jest przyciemniony, i odwrotnie, przesunięcie histogramu w prawo wskazuje na utratę   szczegółów,  w  jasnych  partiach  obrazu  obraz  uległ  rozja śnieniu.  Wiele  programów  posiada         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    39   mo Ŝliwo ść   sporz ądzania  histogramów stopni szaro ści lub jasno ści barw podstawowych (ma   odpowiednie oprogramowanie i ikon ę na polu okna dialogowego). Na podstawie wykonanych   histogramów  mo Ŝna  bardziej  obiektywnie  niŜ  wzrokowo  ocenić  jako ść   wykonanego  skanu.   Oprócz  oglądania  obrazu  zeskanowanego  dokumentu  analizuje  się  wtedy  poło Ŝenie   histogramu.  Widz ąc  histogram,  mo Ŝemy  przy  dokonywaniu  kolejnych  korekt  celowo   rozja śnia ć lub przyciemnia ć zeskanowane obrazy, względnie dodawa ć lub ujmowa ć .jasne lub   ciemne  (o  mniejszym  lub  większym  stopniu  tonalnym  barwy)  tony  poszczególnych  barw   podstawowych, zwiększa ć lub zmniejsza ć odtwarzane szczegóły w partiach bardziej jasnych   lub bardziej ciemnych obrazu. Liczba poziomów tonalnych barw w histogramie (współrz ędna   wzdłu Ŝ osi x) zale Ŝy od głębi kodowania barwy zastosowanej podczas skanowania. Przy najcz ęś ciej   stosowanym 8-bitowym opisie piksela barwy liczba poziomów wynosi 256 (od 0 do 255). Cz ęsto   przy wizualizacji ikony histogramów barw podstawowych RGB podawany jest jednocze śnie   histogram poziomów zaczernienia.          Rys. 13.  Przykładowy histogram [1, s. 202].       Drugim,  jeszcze  wa Ŝniejszym  niŜ  histogramy  narz ędziem  do  korekcji  zeskanowanych   wstępnie  obrazów  są  krzywe  tonalne.  Krzywa  tonalna, ściśle  krzywa  odwzorowania tonów,   jest  wykresem,  na  którym  na  osi  poziomej  przedstawione  s ą  warto ści  wejściowe  poziomu   tonalnego  obrazu  (przed  korekcją),  a  na  osi  pionowej  –  warto ści  wyjściowe  poziomu   tonalnego (po korekcji obrazu).   Krzywa  tonalna  mo Ŝe  przyjmowa ć  ró Ŝne  kształty.  W  przypadku,  gdy  jest  linią  prostą   nachylon ą pod k ątem 45 stopni (przek ątna kwadratu wykresu tonalnego), plik po skanowaniu   nie  ulegnie  zmianie,  czyli  obraz  nie  b ędzie  korygowany.  Cały  zakres  zmian  poziomu   tonalnego barwy umownie podzielono na zakres cieni (partie obrazu o największym poziomie   tonalnym), tonów ¾ tonów średnich, ćwierćtonów i partie obrazu o punktach o najmniejszym   poziomie tonalnym – światła.   Korekcję  mo Ŝna  wykonywa ć  jako  liniow ą  (krzywa  tonalna  jest  prostą)  albo  nieliniow ą   (krzywa tonalna mo Ŝe by ć dowoln ą krzyw ą przy korekcji wyginan ą w łuk wybrzuszony lub   wklęsły, mo Ŝna te Ŝ wprowadza ć dowolne zmiany nieliniowe krzywej tonalnej).         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    40   W  korekcji  liniowej  prosta  tonalna  obrazu  niekorygowanego  (przek ątna  kwadratu   wykresu tonalnego) mo Ŝe by ć przesuwana w górę lub w dół lub mo Ŝe by ć zmieniany jej k ąt   pochylenia.  W  tym  przypadku  ingerujemy  proporcjonalnie  we  wszystkie  punkty  obrazu.   Przesunięcie  prostej  tonalnej  obrazu  niekorygowanego  w  kierunku  pionowym  powoduje   zwiększenie  jasno ści  lub  poziomu  tonalnego  danej  barwy  podstawowej,  następuje  wzrost   rozró Ŝniania  szczegółów  w  partiach  zaciemnionych  i  bardziej  nasyconych  barw ą  obrazu,   a zgubienie  szczegółów  w  światłach.  Przesunięcie  prostej  tonalnej  w  kierunku  poziomym   powoduje przyciemnienie obrazu, wzrost poziomu tonalnego barwy, wzrost szczegółów   w   partiach  światła,  a  gubienie  ich  w  cieniach.  Zmniejszenie  pochylenia  prostej  tonalnej   (zwiększenie jej k ąta względem osi x – tonów wejściowych) powoduje zwiększenie kontrastu   na wyjściu mniejszym zmianom tonalnym na wejściu odpowiadają większe zmiany tonów na   wyjściu. WiąŜ e się to jednocze śnie z ograniczeniem szczegółów w jasnych partiach oryginału.    I  odwrotnie  –  pochylenie  prostej  tonalnej  względem  osi  x  (osi  tonów  wejścia)  powoduje   rozmycie  obrazu  wyjściowego  względem  wejściowego.  Większym  zmianom  tonów   wejściowych  odpowiadają  wtedy  mniejsze  zmiany  tonów  na  wyjściu.  Zeskanowany  według   takiej  prostej  tonalnej  obraz  b ędzie  miał  mniej  widoczne  szczegóły  w  ciemnych  partiach   obrazu wyjściowego. W praktyce mo Ŝliwe s ą jeszcze inne kombinacje zmian prostej tonalnej,   np.  przesunięcie  połączone  z  równoczesn ą  zmian ą  pochylenia.  Wtedy  opisywane  zmiany   tonów  wyjściowych  b ędą  się  nakładały.  Przeprowadzanie  korekcji  wymaga  szeregu   do świadcze ń, przy których nale Ŝy zapisywa ć kolejne wyniki w plikach.             Rys. 14.  Przykłady krzywych tonalnych: z lewej – bez korekcji; w środku – korekcja liniowa;   po prawej – korekcja nieliniowa [1, s. 198].    Krzywoliniowa  korekcja  tonalna  powoduje  zjawiska  podobne  jak  w  korekcji   prostoliniowej, z tym ze zmiany stopnia tonalnego nie s ą liniowe. Zmieniając krzywe tonalne,   zaczynamy  zawsze  od  prostej  tonalnej  pod  k ątem  45  stopni,  którą  wyginany  zgodnie    z  Ŝyczeniem,  przesuwając  jej  punkty  kursorem.  Wklęś nięcie  krzywej  tonalnej  mocniej   oddziałuje  na  punkty  w  jasnych  partiach  obrazu  (małe  zmiany  poziomu  tonalnego   wejściowego  w  światłach  dają  większe  zmiany  poziomu  tonalnego  wyjściowego  niŜ   w partiach  ciemnych).  Ogólnie  obraz  ulega  rozja śnieniu.  Przy  wklęsłej  krzywej  korekcji   nieliniowej tony w cieniach ulegają redukcji – większym zmianom ciemnych tonów wejścia   odpowiadają  mniejsze  zmiany  tonów  na  wyjściu.  Szczegóły  w  tych  partiach  obrazu  ulegn ą   zredukowaniu.  W  tonach  średnich  wpływ  wklęś nięcia  jest  mały.  Uwypuklenie  krzywej   tonalnej  powoduje  większe  zmiany  w  cieniach.  W  tych  partiach  obrazu  ró Ŝnice  tonalne   wyjścia  b ędą  większe  niŜ  na  wejściu.  Odwrotnie  w  partiach  jasnych  obrazu  większym   zmianom tonów na wejściu b ędą odpowiadały mniejsze zmiany tonów na wyjściu. W partiach   tonów  średnich  zmiany  b ędą  mniejsze,  bardziej  proporcjonalne.  Ukształtowanie  krzywej   tonalnej w kształcie litery S daje du Ŝe zmiany poziomu tonalnego w zakresie tonów średnich   Taka  korekcja  jest  cz ęsto  stosowana.  Zwiększa  ona  kontrast  w  tonach  średnich  –  małym         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    41   zmianom na wejściu odpowiadają du Ŝe zmiany na wyjściu. W partiach tonów jasnych nastąpi   kompresja,  a  w  partiach  tonów  ciemnych  rozszerzenie  zakresu  tonalnego.  Podobnie  jak    w korekcji liniowej mo Ŝna dokonywa ć tak Ŝe kombinowanej korekcji nieliniowej, ale wtedy   nale Ŝy  postępowa ć  bardzo  ostro Ŝnie,  poniewa Ŝ  trudne  jest  przewidzenie  skutków  korekcji.   Wyniki  musz ą  by ć  testowane  metod ą  prób  i  błędów.  Elementami  korekty  liniowej    i nieliniowej jest równie Ŝ zwiększanie i zmniejszanie kontrastu.   Wyostrzanie i rozmywanie obrazu   Je Ŝeli  reprodukuje  się  nieostry  oryginał,  najcz ęś ciej  obraz  „wyostrza  się”  za  pomoc ą   narz ędzi typu „wyostrz” lub „wyostrz bardziej” ale najlepsze efekty przynosi stosowanie tzw.   maski nieostrej „unsharp mask”. Ani maska nieostra, ani Ŝaden inny matematyczny algorytm   nie  mo Ŝe  doda ć  szczegółów  reprodukowanemu  oryginałowi.  Mo Ŝe  jednak  miejscowo   zwiększy ć  kontrast  na  granicy  miejsc  o  wyra źnie  ró Ŝnych  warto ściach  tonalnych  i  w  ten   sposób stworzy ć obraz pozornie bardziej ostry. Programy do obróbki obrazów bitmapowych   lub  programy  bezpo średnio  skanujące  umo Ŝliwiają  wprowadzanie  maski  nieostrej  według   ró Ŝnych  parametrów. Algorytm jest taki sam jak w masce nieostrej w klasycznej fotografii.   Program wytwarza nieostrą kopię obrazu (mask ę) i łączy ją z oryginalnymi danymi rysunku.   Powstaje obraz pozornie bardziej ostry. Ko ńcowy rezultat zale Ŝy od wybranych parametrów   maski nieostrej. Podstawowymi parametrami s ą: wielko ść  obszaru, według którego dokonuje   się  wylicze ń,  natęŜ enie  oraz  minimalna  ró Ŝnica  warto ści  tonalnych.  Nieprawidłowe   ustawienie  parametrów  maski  nieostrej  powoduje  niepo Ŝą dane  zmiany  obrazu.  Wła ściwe   stosowanie tego narz ędzia wymaga du Ŝego do świadczenia operatora.   Odwrotn ą operacją jest rozmycie obrazu stosowane, gdy jest on zbyt ostry. Operacja taka   mo Ŝe przyczynić się równie Ŝ do zmniejszenia mory.   Likwidacja zjawiska mory   Mora  jest  zjawiskiem  powstawania  powtarzających  się  interferencyjnych  wzorów  na   powierzchniach o jednakowej tonalno ści obrazu powstających przez nało Ŝenie symetrycznych   siatek  punktów  lub  linii.  Zjawisko  mory  mo Ŝna  zniwelowa ć  przez  zastosowanie  korekcji   nieliniowej,  ustawiając  wejściow ą  prostą  tonaln ą  w  kształt  litery  S  (zwiększa  się  kontrast    i wyrazisto ść  szczegółów w tonach średnich, a osłabia w cieniach i jasnych partiach obrazu).   Mory unikamy tak Ŝe przez odrastrowanie obrazów rastrowych, przeprowadzone przy u Ŝyciu   skanera  –  je Ŝeli  ma  on  oczywiście  tak ą  mo Ŝliwo ść .  Pewne  rezultaty  osiąga  się  te Ŝ  stosując   zwykłe  rozmycie,  przy  czym  dobieramy  jego  parametry  na  zasadzie  prób  i  błędów.   Praktykuje  się  równie Ŝ  skanowanie  oryginałów  z  większ ą  rozdzielczo ścią  niŜ  ta,  która  jest   wymagana w danym przypadku technologicznym. Innym raczej teoretycznym sposobem jest   równie Ŝ zmiana k ątów rastrowania.   Zastosowanie filtrów (efektów specjalnych)   Specyficznym rodzajem obróbki zeskanowanych oryginałów jest stosowanie tzw. filtrów   (efektów specjalnych). Te miniaturowe programy znajdują się w śród najbardziej u Ŝytecznych   narz ędzi  do  działa ń  korekcyjnych  i  twórczych.  Filtry  mog ą  naprawić  niedoskonały  obraz,   doda ć stylu dobremu obrazowi lub przekształcić obraz w co ś wyjątkowego.   Filtry  s ą  w  rzeczywisto ści  miniaturowymi  aplikacjami,  wyposa Ŝonymi  we  własne  okna   dialogowe, wła ściwo ści i opcje. Kiedy aktywuje się filtr, edytor obrazów przekazuje warstw ę   albo  zaznaczenie  obrazu  filtrowi,  który  przetwarza  piksele  i  następnie  zwraca  kontrolę   edytorowi.  Filtr  mo Ŝe  po  prostu  „odbić”  wszystkie  piksele  w  obrazie,  obracając  czarne  na   białe, białe na czarne, ciemnoszare na jasnoszare i tak dalej, tworz ąc obraz negatywowy. Filtr   mo Ŝe  te Ŝ  u Ŝyć  zło Ŝonych  algorytmów  do  rozja śnienia  lub  ściemnienia  pewnych  pikseli,   opierając się na warto ściach s ąsiednich pikseli. Inne przenosz ą piksele albo tworz ą zupełnie         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    42   nowe  piksele,  bazując  na  tajemniczych  poleceniach  programowych.  Rezultaty  mog ą  by ć   zadziwiające.  Jednak  bez  względu  na  to,  jak  filtry  działają,  mog ą  by ć  podzielone  na  sze ść    kategorii, okre ślonych przez to, jak filtry traktują piksele:   –  Filtry poprawiające obraz. S ą to filtry, które poprawiają wygląd obrazu bez wprowadzania   oczywistych  zmian  do  ich  zamierzonej  zawarto ści.  Na  przykład  filtry  wyostrzania  lub   rozmywania  mog ą  poprawić  szczegóły  albo  zamaskowa ć  kurz  i  zarysowania,  bez   wprowadzania innych znacz ących zmian.   –  Filtry  osłabiające.  Fotografowie  rozpoznają  ten  termin,  cz ęsto  stosowany  do  obiektów   umieszczanych  naprzeciwko  źródła  światła  w  celu  zmiany  natury  o świetlenia  lub  cieni,   jakie rzuca. Filtry te działają jak półprzezroczysty materiał umieszczony między obrazem   i  twoim  okiem,  dodając  teksturę  do  obrazu.  Większo ść   filtrów,  jak  płótno,  oszroniona   szyba,  ziarno  i  inne,  działają  w  ten  sposób.  W  zale Ŝno ści  od  zastosowanej  siły  efektu   specjalnego,  rezultat  mo Ŝe  by ć  delikatny  i  wyglądający  naturalnie,  albo  mocniejszy    i bardziej impresjonistyczny.   –  Filtry zniekształcające. Filtry te działają poprzez przenoszenie pikseli obrazu, zapewniając   jakiego ś  rodzaju  zniekształcenie,  takie  jak  efekt  wirówki,  fal  albo  ściśnięcia.  Filtry   zniekształcające  rzadko  bywają  subtelne  i  cz ęsto  wykorzystywane  są  do  stworzenia   mocnych efektów artystycznych.   –  Filtry  pikselacji.  Filtry  te  dodają  teksturę,  tak  jak  filtry  osłabiające,  ale  wykorzystują   równie Ŝ  kolor,  kontrast,  jasno ść   i  inne  atrybuty  pikseli,  które  są  modyfikowane  do   stworzenia  ko ńcowej  tekstury.  Zamiast  zwykłego  przykrycia  wzorem,  filtry  pikselacji   budują  wzór  z  istniejącego  obrazu.  W  większo ści  edytorów  obrazów  znajdują  się  filtry   takie jak puentylizacja, mezzotinta, rasteryzacja i krystalizacja.   –  Filtry  renderowania.  Filtry  te  tworz ą  nowe  piksele,  zwołując  chmury  znik ąd,  dodając   ogniste  płomienie,  które  nie  istniały  wcze śniej,  rzucając  interesujące  efekty świetlne  na   obiekty  albo  tworz ąc  pozorne  trójwymiarowe  obrazy  z  płaskich,  dwuwymiarowych   zaznacze ń.  Filtry,  które  symulują  flary  obiektywu,  tworz ą  efekty  lśniącego  chromu  lub   kolorowej folii oraz realistycznie zawijają stron ę, równie Ŝ mieszcz ą się w tej kategorii.   –  Filtry  poprawiające  kontrast.  Niektóre  filtry  robią  swoje  magiczne  sztuczki,  bazując  na   ró Ŝnicach,  które  istnieją  między  granicami  dwóch  kolorów  w  obrazie.  Inaczej  niŜ  filtry   wyostrzania  i  rozmywania  (które  działają  w  ten  sam  sposób),  rozszerzenia  programowe   mog ą równie Ŝ dodawa ć kolor na kraw ędziach, zmienić piksele wewn ątrz granic i tworzy ć   inne  dramatyczne  efekty.  W  ten  sposób  działają  filtry  z  nazwami  takimi,  jak:  Emboss   (Płaskorze źba)  ,  Bas  Relief  (Relief)  ,  Glowing  Edges  (śarz ące  się  kraw ędzie),  Poster   Edges (Posteryzacja brzegów) oraz Ink Outlines (Kontury tuszu).   –  Inne filtry, rozszerzenia programowe i efekty specjalne, których występują setki i wciąŜ    powstają nowe.      4.4.2. Pytania sprawdzające      Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jeste ś przygotowany do wykonania ćwicze ń.   1.  Jakie podstawowe operacje słu Ŝą  do przetwarzania zeskanowanych oryginałów?   2.  Na czym polega operacja kadrowania skanu?  3.  Jakie narz ędzia słu Ŝą  do ostatecznego ustalenia wielko ści i rozdzielczo ści skanu?   4.  Jakie zale Ŝno ści opisuje histogram?   5.  Co pokazuje i do czego słu Ŝy krzywa tonalna?   6.  Jakie cechy skanu poprawiamy przy u Ŝyciu korekcji liniowej?   7.  Jakie cechy skanu poprawiamy przy u Ŝyciu korekcji nieliniowej?   8.  W jakich przypadkach stosuje się wyostrzanie, a w jakich rozmycie skanu?   9.  Na czym polega wyostrzanie za pomoc ą maski nieostrej?         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    43   10. Na czym polega zjawisko mory i jakie są sposoby jego ograniczania?   11. Do czego słu Ŝą  filtry?   12. Jaki rozró Ŝniamy rodzaje filtrów?      4.4.3. Ćwiczenia   Ćwiczenie 1   Wykadruj  wskazany  fragment  skanu,  ustaw  jego  ostateczn ą  wielko ść   oraz  sprawd ź,  czy   rozdzielczo ść  jest zgodna z warunkami technologicznymi.      Sposób wykonania ćwiczenia      Aby wykona ć ćwiczenie, powiniene ś:   1)  zapozna ć się z przekazanymi instrukcjami i wzorami opisującymi sytuację technologiczn ą,   2)  uruchomić odpowiednią aplikację, przy pomocy której wykonywa ć b ędziesz obróbk ę,   3)  pobra ć z banku zdjęć  na płycie lub dysku wskazany do obróbki skan,   4)  wykadrowa ć fragment skanu zgodnie z instrukcją,   5)  ustalić wielko ść  jednego z boków skanu,   6)  ustalić wielko ść  drugiego boku, a jednocze śnie ostateczn ą jego wielko ść ,   7)  sprawdzić  czy  rozdzielczo ść   po  dotychczasowej  obróbce  jest  zgodna  z  warunkami   technologicznymi,   8)  ocenić czy aktualna rozdzielczo ść  jest odpowiednio du Ŝa, czy ewentualnie mo Ŝe ulec zmniejszeniu,   9)  porówna ć wygląd swojej pracy z dostarczonym wzorem i ocenić jej efekty,   10) zapisa ć ko ńcow ą wersję pracy w wyznaczonym miejscu.      Wyposa Ŝenie stanowiska pracy:   –  bank odpowiednio przygotowanych do obróbki skanów na płycie CD,   –  stacja dydaktyczna do obróbki elektronicznej skanów,   –  oprogramowanie do obróbki obrazów o charakterze bitmapowym,   –  instrukcje opisujące sytuację technologiczn ą,   –  wzory obrazujące wygląd skanu po obróbce,   –  no śniki do zapisania i zarchiwizowania efektów pracy,   –  poradnik dla ucznia.      Ćwiczenie 2   Wykonaj obróbk ę tonaln ą wskazanego skanu zgodnie z instrukcją i wzorem.      Sposób wykonania ćwiczenia      Aby wykona ć ćwiczenie, powiniene ś:   1)  zapozna ć się z przekazanymi instrukcjami i wzorami opisującymi sytuację technologiczn ą,   2)  uruchomić odpowiednią aplikację, przy pomocy której wykonywa ć b ędziesz korektę,   3)  pobra ć z banku zdjęć  na płycie lub dysku wskazany do obróbki skan,   4)  przeanalizowa ć histogram i krzyw ą tonaln ą dotycz ącą skanu,   5)  ustalić metod ę, za pomoc ą której b ędziesz dokonywał korekty,   6)  ustalić jasno ść  skanu na optymalnym poziomie,   7)  ustalić kontrast skanu na optymalnym poziomie,   8)  w  zale Ŝno ści  od  potrzeb  dokona ć  wyostrzenia  lub  rozmycia  skanu  na całej powierzchni   lub w wybranych jego fragmentach,           „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    44   9)  porówna ć wygląd swojej pracy z dostarczonym wzorem i ocenić jej efekty,   10) zapisa ć ko ńcow ą wersję pracy w wyznaczonym miejscu.      Wyposa Ŝenie stanowiska pracy:   –  bank odpowiednio przygotowanych do obróbki skanów na płycie CD,   –  stacja dydaktyczna do obróbki elektronicznej skanów,   –  oprogramowanie do obróbki obrazów o charakterze bitmapowym,   –  instrukcje opisujące sytuację technologiczn ą,   –  wzory obrazujące wygląd skanu po korekcie,   –  no śniki do zapisania i zarchiwizowania efektów pracy,   –  poradnik dla ucznia.   Ćwiczenie 3    Zastosuj  dostępne  filtry  (efekty  specjalne)  ró Ŝnych  typów  w  celu  stworzenia   niepowtarzalnych kompozycji o charakterze artystycznym.      Sposób wykonania ćwiczenia      Aby wykona ć ćwiczenie, powiniene ś:   1)  zapozna ć się z przekazanymi instrukcjami opisującymi sytuację technologiczn ą,   2)  uruchomić odpowiednią aplikację, przy pomocy której wykonywa ć przekształce ń obrazu,   3)  pobra ć z banku zdjęć  na płycie lub dysku wybrany przez siebie do obróbki skan,   4)  przeanalizowa ć typy i konkretne rodzaje dostępnych filtrów,   5)  dokona ć pojedynczych lub seryjnych przekształce ń obrazu,   6)  zapisa ć kolejno ść  stosowania filtrów oraz ustawienia ka Ŝdego z nich,   7)  zarchiwizowa ć ka Ŝdorazowo wykonan ą prac ę,   8)  przeanalizowa ć przydatno ść  w praktyce konkretnych filtrów pod k ątem korekty,   9)  przeanalizowa ć przydatno ść  w praktyce konkretnych filtrów pod k ątem artystycznym.      Wyposa Ŝenie stanowiska pracy:   –  bank odpowiednio przygotowanych do obróbki skanów na płycie CD,   –  stacja dydaktyczna do obróbki elektronicznej skanów,   –  oprogramowanie do obróbki obrazów o charakterze bitmapowym,   –  instrukcje opisujące sytuację technologiczn ą,   –  no śniki do zapisania i zarchiwizowania efektów pracy,   –  poradnik dla ucznia.      4.4.4 .  Sprawdzian postępów       Czy potrafisz:   Tak  Nie   1)  okre ślić  jakie  operacje  przetwarzania  elektronicznego  mo Ŝna   wykonywa ć na zeskanowanych oryginałach?  
 

 
  
 

 
   2)  wykadrowa ć interesujący Cię fragment skanu?  
 

 
  
 

 
   3)  ustawić ostateczn ą wielko ść  oraz rozdzielczo ść  skanu?  
 

 
  
 

 
   4)  wykona ć korektę liniow ą i nieliniow ą skanu?  
 

 
  
 

 
   5)  wyostrzy ć lub rozmy ć skan lub jego fragment?  
 

 
  
 

 
   6)  ograniczy ć zjawisko występowania mory?  
 

 
  
 

 
   7)  zastosowa ć filtry w celu poprawienia jako ści skanu?  
 

 
  
 

 
   8)  zastosowa ć filtry w celu osiągnięcia efektów artystycznych?  
 

 
  
 

 
         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    45   5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ        INSTRUKCJA DLA UCZNIA   1.  Przeczytaj uwa Ŝnie instrukcję.   2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.   3.  Zapoznaj się z zestawem zada ń testowych.   4.  Test  zawiera  20  zada ń.  Do  ka Ŝdego  zadania  dołączone  są  4  mo Ŝliwo ści  odpowiedzi.   Tylko jedna jest prawidłowa.   5.  Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce   znak X. W przypadku pomyłki nale Ŝy błędn ą odpowied ź zaznaczy ć kółkiem, a następnie   ponownie zakre ślić odpowied ź prawidłow ą.   6.  Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy b ędziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.   7.  Je śli udzielenie odpowiedzi b ędzie Ci sprawiało trudno ść , wtedy odłó Ŝ jego rozwiązanie   na pó źniej i wró ć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.   8.  Na rozwiązanie testu masz 45 min.   9.  Po zako ńczeniu testu podnie ś rękę i zaczekaj a Ŝ nauczyciel odbierze od Ciebie prac ę.   Powodzenia!   Materiały dla ucznia:    –  instrukcja,  –  zestaw zada ń testowych,   –  karta odpowiedzi.          „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    46   ZESTAW ZADA Ń TESTOWYCH      1.  Światło widzialne to promieniowanie elektromagnetyczne o długo ści fal w przedziale   a)  330–550 cm.   b)  3,8–5,5 m.   c)  380–780 nm.   d)  380–780 cm.      2.  Densytometria jest tradycyjn ą metod ą pomiaru   a)  rodzaju barwy.   b)  strumienia świetlnego padającego na powierzchnię.   c)  gęsto ści optycznej.    d)  natęŜ enia o świetlenia.       3.  Pomiar w świetle przepuszczonym jest stosowany m.in. do pomiaru   a)  zaczernienia pół pomiarowych na płycie offsetowej.   b)  wydruków wielobarwnych typu CMYK.   c)  wydruków wielokolorowych typu RGB.    d)  zaczernienia diapozytywów.      4.  Je Ŝeli na powierzchnię negatywu padł strumie ń światła rz ędu 1000 lumenów,   a przepuszczony został strumie ń o warto ści 1 lumena, to negatyw ten posiada g ęsto ść    optyczn ą   a)  100.   b)  2.   c)  3.    d)  1 000.      5.  Ze względu na przezroczysto ść  powierzchni oryginały dzielimy na   a)  wielobarwne i wielokolorowe.   b)  refleksyjne i transparentowe.    c)  refleksyjne i nieprzepuszczające światła.    d)  przezroczyste i transparentowe.      6.  Podstawowe  operacje  technologiczne  wykonywane  za  pomoc ą  aparatu   fotoreprodukcyjnego to   a)  na świetlanie materiału światłoczułego oraz rastrowanie.   b)  na świetlanie formy drukowej oraz rastrowanie.   c)  na świetlanie materiału światłoczułego oraz pomiar g ęsto ści optycznej.    d)  na świetlanie formy drukowej oraz jej wywoływanie.      7.  Inne urz ądzenia fotoreprodukcyjne stosowane w reprodukcji klasycznej to   a)  kopiarka stykowa i powiększalnik fotoreprodukcyjny.   b)  aparat cyfrowy i kopiarka projekcyjna.   c)  kopiorama stykowa i powiększalnik fotograficzny.    d)  powiększalnik projekcyjny i .densytometr refleksyjny.           „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    47   8.  Podstawowe procesy obróbki materiału fotograficznego „na mokro” w poligrafii to   a)  wywoływanie, utrwalanie, płukanie, suszenie.   b)  wzmacnianie, utrwalanie, płukanie, gumowanie.   c)  osłabianie, utrwalanie, foliowanie, suszenie.    d)  wywoływanie, płukanie, na świetlanie, do świetlanie.       9.  Je Ŝeli  krzywa  charakterystyczna  materiału  fotograficznego  jest  stroma  w  swojej  cz ęś ci   prostoliniowej to oznacza, Ŝe materiał światłoczuły jest   a)  niekontrastowy (miękki).   b)  kontrastowy (twardy).   c)  drobnoziarnisty.    d)  gruboziarnisty.      10. Najcz ęś ciej stosowane metody retuszu tradycyjnego to   a)  retusz optyczny, chemiczny, powierzchniowy i fotochemiczny.   b)  retusz ręczny, chemiczny, elektryczny i fotooptyczny.   c)  retusz mechaniczny, fizyczny, ręczno-chemiczny i fotochemiczny.    d)  retusz ręczny, chemiczny, ręczno-chemiczny i fotochemiczny.      11. Spo śród wszystkich rodzajów skanerów w poligrafii zastosowanie mają głównie   a)  skanery rolkowe i b ębnowe.   b)  skanery mobilne i b ębnowe.   c)  skanery płaskie i b ębnowe.    d)  skanery wielkoformatowe i płaskie.      12. Podstawowe parametry techniczno-eksploatacyjne skanerów to   a)  rozdzielczo ść  optyczna, format, głęboko ść  kodowania barw.   b)  rozdzielczo ść  interpolowana, napięcie zasilania, głęboko ść  pomiaru barw.   c)  rozdzielczo ść  interpolowana, format, grubo ść  oryginału.    d)  rozdzielczo ść  optyczna, format graficzny, wymiary zewn ętrzne.      13. Standardowa rozdzielczo ść  skanowania przy reprodukcji oryginałów w skali 1 : 1 wynosi   a)  220 ppi dla oryginałów czarno białych i 300 ppi dla wielobarwnych.   b)  150 ppi dla oryginałów czarno białych i 150 ppi dla wielobarwnych.   c)  300 ppi dla oryginałów czarno białych i 600 ppi dla wielobarwnych.   d)  250 ppi dla oryginałów czarno białych i 900 ppi dla wielobarwnych.      14. Oryginał  wielobarwny,  który  w  procesie  reprodukcji  ma  by ć  4-krotnie  powiększony   liniowo zeskanowa ć powinniśmy z rozdzielczo ścią   a)  150 ppi.   b)  300 ppi.   c)  600 ppi.    d)  1200 ppi.       15. Podstawowe pliki zapisu zeskanowanych obrazów to   a)  JPG, PCX, RAW.   b)  PCX, PDF, TIFF.   c)  PSD, PCX, PDF.    d)  JPG, TIFF, BMP.           „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    48   16. Fotograficzne aparaty cyfrowe mo Ŝna podzielić na następujące grupy urz ądze ń   a)  lustrzanki, hybrydowe, kompaktowe, kieszonkowe.   b)  lustrzanki, statywowe, ręczne, kieszonkowe.   c)  hybrydowe, półautomatyczne, kieszonkowe, turystyczne.    d)  klasyczne, kompaktowe, zwierciadłowe, kieszonkowe.      17. Podstawowe operacje obróbki zeskanowanych oryginałów to   a)  kadrowanie, ustalanie wielko ści oraz rozdzielczo ści skanu.   b)  ustalanie podstawy oraz rozdzielczo ści interpolowanej skanu.    c)  przycinanie szeroko ści, ustalanie głębi oraz rozdzielczo ści skanu.   d)  przycinanie wysoko ści, ustalanie wielko ści oraz g ęsto ści optycznej skanu.      18. Je Ŝeli krzywa tonalna ma kształt paraboli wygiętej do dołu mamy do czynienia z   a)  normalnym kształtem krzywej tonalnej.   b)  korekcją liniow ą powodująca ściemnienie obrazu.   c)  korekcją nieliniow ą powodująca rozja śnienie obrazu.    d)  korekcją nieliniow ą powodująca ściemnienie obrazu.      19. Zjawisko mory mo Ŝe powsta ć w przypadku   a)  skanowania ze zbyt małą rozdzielczo ścią.   b)  skanowania wcze śniej zrastrowanych oryginałów.   c)  poruszenia oryginału w czasie skanowania.    d)  nigdy w przypadku dobrego doboru parametrów skanowania.       20. Zadaniem filtrów (efektów specjalnych) stosowanych przy obróbce oryginałów jest   a)  podniesienie g ęsto ści optycznej skanu.   b)  zmiana rozdzielczo ści skanu.    c)  zmiana wymiarów skanu.    d)  wprowadzenie efektu artystycznego.                                                        „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    49   KARTA ODPOWIEDZI      Imię i nazwisko ...............................................................................      Przygotowanie materiałów ilustracyjnych      Zakre śl poprawn ą odpowied ź.      Nr zadania  Odpowiedzi  Punkty    1  a  b  c  d     2  a  b  c  d     3  a  b  c  d      4  a  b  c  d      5  a  b  c  d     6  a  b  c  d     7  a  b  c  d     8  a  b  c  d     9  a  b  c  d      10  a  b  c  d     11  a  b  c  d     12  a  b  c  d     13  a  b  c  d      14  a  b  c  d     15  a  b  c  d     16  a  b  c  d      17  a  b  c  d      18  a  b  c  d     19  a  b  c  d      20  a  b  c  d      Razem:         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    50   6. LITERATURA      1.  Blatner D., Roth S.: Skanowanie i półtony w praktyce. Lettra-Graphic, Kraków 1995   2.  Boraty ński K., Kwintkiewicz M.: Maszyny i urz ądzenia reprodukcyjne. WSiP, Warszawa 1984   3.  Buczy ński L.: Komputerowe urz ądzenia peryferyjne. AnnaPol, Warszawa 2003   4.  Buczy ński L.: Skanery i skanowanie. Wydawnictwo Mikom, Warszawa 2005   5.  Busch D.: Skanowanie cyfrowe dla profesjonalistów. Wydawnictwo RM, Warszawa 2004   6.  Cichocki L., Pawlicki T., Ruczka I.: Poligraficzny słownik terminologiczny. Polska Izba   Druku, Warszawa 1999   7.  Jakucewicz S., Magdzik S.: Podstawy poligrafii. WSiP, Warszawa 1997   8.  Kamiński B.: Skanowanie i fotografia cyfrowa. Translator, Warszawa 2001   9.  Kamiński  B.:  Cyfrowy  prepress,  drukowanie  i  procesy  wykończeniowe.  Translator,   Warszawa 2005   10. Kamiński B.: Nowoczesny prepress. Translator, Warszawa 2006   11. Krupa R., Stanuch S.: ABC komputerowo-drukarsko-wydawnicze. Sponsor, Kraków 1994   12. Kwa śny A.: DTP Księga eksperta. Helion, Gliwice 2002   13. Kwaśny A.: Od skanera do drukarki. Helion, Gliwice 2001   14. Poligrafia procesy i technika. Tłumaczenie ze słowackiego. COBRPP, Warszawa 2002