„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    MINISTERSTWO EDUKACJI   NARODOWEJ    Paweł Pierzchalski  Kontrolowanie procesów drukowania 311[28].Z3.04    Poradnik dla ucznia    Wydawca    Instytut Technologii Eksploatacji  – Pa ństwowy Instytut Badawczy   Radom 2007         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”   1   Recenzenci:  dr inŜ. Henryk Godlewski   dr inŜ. Marek Kryczka   Opracowanie redakcyjne:  mgr ElŜbieta Gonciarz   Konsultacja:  dr inŜ. BoŜena Zając   Poradnik stanowi obudow ę dydaktyczn ą programu jednostki modułowej 311[28].Z3.04 ,   „Kontrolowanie procesów drukowania”, zawartego w modułowym programie nauczania dla   zawodu technik poligraf.          Wydawca   Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    2   SPIS TRE ŚCI   1.  Wprowadzenie  3   2.  Wymagania wstępne  5   3.  Cele kształcenia  6   4.  Materiał nauczania  7   4.1.  Parametry drukowania i kryteria jako ści w poligrafii  7   4.1.1.  Materiał nauczania   7   4.1.2.  Pytania sprawdzające  14    4.1.3.  Ćwiczenia  14    4.1.4.  Sprawdzian postępów  15    4.2.  Utrudnienia w procesie drukowania technik ą fleksograficzn ą  16    4.2.1.  Materiał nauczania  16    4.2.2.  Pytania sprawdzające  18    4.2.3.  Ćwiczenia  19    4.2.4.  Sprawdzian postępów  20    4.3.  Utrudnienia w procesie drukowania technik ą offsetow ą  21    4.3.1.  Materiał nauczania   21    4.3.2.  Pytania sprawdzające  25    4.3.3.  Ćwiczenia  25    4.3.4.  Sprawdzian postępów  27    4.4.  Utrudnienia w procesie drukowania technik ą rotograwiurow ą  28    4.4.1.  Materiał nauczania   28    4.4.2.  Pytania sprawdzające  29    4.4.3.  Ćwiczenia  30    4.4.4.  Sprawdzian postępów  32    5.  Sprawdzian osiągnięć   33    6.  Literatura  38         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    3   1. WPROWADZENIE      Poradnik  ten  b ędzie  Ci  pomocny  w  przyswajaniu  wiedzy  i  kształtowaniu  umiejętno ści   z zakresu  szeroko  pojętej  kontroli  prawidłowo ści  procesów  drukowania  w  podstawowych   technikach druku. Wiadomo ści i umiejętno ści z tej dziedziny zostały okre ślone w programie   jednostki modułowej 311[28].Z3.04 Kontrolowanie procesów drukowania. Jest to jednostka   modułowa  zawarta  w  module  Procesy  drukowania  (schemat  układu  jednostek  modułowych   przedstawiony jest na stronie 4 tego poradnika).   Tak  jak  ka Ŝda  jednostka  modułowa,  równie Ŝ  i  ta  ma  ściśle  okre ślone  cele  kształcenia,   materiał nauczania oraz wskazania metodyczne do realizacji programu.   W poradniku znajdziesz:   -  wymagania  wstępne  –  wykaz  umiejętno ści,  jakie  powiniene ś  mie ć  ju Ŝ  ukształtowane,   aby ś bez problemów mógł korzysta ć z poradnika,    -  cele kształcenia – wykaz umiejętno ści, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,   -  materiał nauczania – wiadomo ści teoretyczne niezb ędne do osiągnięcia zało Ŝonych celów   kształcenia i opanowania umiejętno ści zawartych w jednostce modułowej,   -  zestaw pyta ń, aby ś mógł sprawdzić, czy ju Ŝ opanowałe ś okre ślone tre ści,   - ćwiczenia,  które  pomog ą  Ci  zweryfikowa ć  wiadomo ści  teoretyczne  oraz  ukształtowa ć   umiejętności praktyczne,   -  sprawdzian postępów,   -  sprawdzian osiągnięć , przykładowy zestaw zada ń. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie   materiału całej jednostki modułowej,   -  literaturę uzupełniającą.   Tre ść   programu  jednostki  modułowej  zawiera  podstawowe  zagadnienia  związane   z parametrami  procesu  drukowania  i  podstawowymi  kryteriami  jako ściowymi  spotykanymi   w poligrafii,  a  tak Ŝe  zagadnienia  związane  z  typowymi  dla  podstawowych  technik   drukowania utrudnieniami w druku oraz sposoby ich przezwycięŜ ania.   Jednostka  modułowa  Kontrolowanie  procesów  drukowania  została  podzielona  na  cztery   rozdziały. Najwięcej miejsca zajmują zagadnienia dotycz ące:   –  parametrów drukowania,  –  kryteriów jako ściowych w poligrafii,   –  utrudnie ń w procesie drukowania,   –  przezwycięŜ ania  typowych  dla  danej  techniki  drukowania  utrudnie ń  w  procesie   drukowania.  Przed przystąpieniem do realizacji ćwicze ń odpowiedz na pytania sprawdzające, które są   zamieszczone w ka Ŝdym rozdziale, po materiale nauczania. Udzielone odpowiedzi pozwolą   Ci sprawdzić czy jeste ś dobrze przygotowany do wykonywania zada ń.   Po zako ńczeniu realizacji programu tej jednostki modułowej nauczyciel sprawdzi Twoje   wiadomo ści  i  umiejętno ści  za  pomoc ą  testu  pisemnego.  Aby ś  miał  mo Ŝliwo ść   dokonania   ewaluacji  swoich  działa ń  rozwiąŜ   przykładowy  test  sumujący  zamieszczony  na  ko ńcu   poniŜszego poradnika.         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    4      Schemat układu jednostek modułowych    311[28].Z3.02   Przygotowanie form   oraz drukowanie   technikami płaskimi    311[28].Z3   Procesy drukowania     311[28].Z3.01   Przygotowanie form   oraz drukowanie   technikami wypukłymi       311[28].Z3.03   Przygotowanie form   oraz drukowanie   technikami wklęsłymi    311[28].Z3.04   Kontrolowanie procesów   drukowania           „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    5   2. WYMAGANIA WST ĘPNE      Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powiniene ś umie ć:   -  posługiwa ć się terminologią poligraficzn ą,   -  charakteryzowa ć podstawowe działy poligrafii,   -  okre śla ć podstawowe szeregi i formaty wyrobów poligraficznych,   -  posługiwa ć się podstawowymi miarami poligraficznymi,   -  charakteryzowa ć papiery drukowe, papiery tzw. nowej generacji, papiery syntetyczne,   -  klasyfikowa ć oraz okre ślić skład farb drukowych,   -  okre śla ć mechanizmy utrwalania farb,   -  okre śla ć drukowe i u Ŝytkowe wła ściwo ści farb,   -  klasyfikowa ć i formy drukowe podstawowych technik drukowania,   -  charakteryzowa ć formy drukowe podstawowych technik drukowania,   -  klasyfikowa ć maszyny drukujące wszystkich technik drukowania,   -  charakteryzowa ć maszyny drukujące wszystkich technik drukowania,   -  charakteryzowa ć procesy drukowania technikami wypukłymi, płaskimi i wklęsłymi,   -  współpracowa ć w grupie,   -  formułowa ć wnioski,   -  ocenia ć swoje umiejętno ści,   -  uczestniczy ć w dyskusji,   -  prezentowa ć siebie i grup ę w której pracujesz,   -  przestrzega ć przepisów bezpiecze ństwa i higieny pracy.         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    6   3.  CELE KSZTAŁCENIA      W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powiniene ś umie ć:   -  okre ślić  typowe  błędy  powstające  podczas  drukowania  technik ą  fleksograficzn ą  oraz   sposoby ich unikania,   -  dokona ć jako ściowej oceny formy fleksograficznej,   -  dobra ć parametry drukowania technik ą fleksograficzn ą,   -  dokona ć oceny jako ściowej odbitek wykonanych technik ą fleksograficzn ą,   -  okre ślić  czynniki  wpływające  na  jako ść   wykonania  formy  offsetowej  z  płyty   presensybilizowanej,   -  dobra ć parametry drukowania technik ą offsetow ą,   -  okre ślić  przyczyny  i  sposoby  eliminowania  trudno ści  i  problemów  występujących   w procesie drukowania technik ą offsetow ą,   -  scharakteryzowa ć typowe błędy powstające podczas drukowania technik ą rotograwiurow ą   i tamponow ą oraz okre ślić sposoby ich eliminacji,   -  dobra ć parametry drukowania technik ą rotograwiurow ą i tamponow ą,   -  ocenić jako ść  wykonanych odbitek za pomoc ą przyrz ądów kontrolno-pomiarowych,   -  dokona ć korekty barwy uzyskanych odbitek na podstawie barwnych odbitek próbnych.         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    7   4. MATERIAŁ NAUCZANIA      4.1. Parametry drukowania i kryteria jako ści w poligrafii      4.1.1. Materiał nauczania  Jako ść   w  zało Ŝeniu  ma  charakter  głównie  materialny.  Okre śla  ją  jako ść   materiałów   i urz ądze ń,  zastosowanych  w  produkcji.  Przy  ka Ŝdym  połączeniu  materiałów  i  urz ądze ń   mo Ŝna poprzez optymalizację warunków osiągn ąć  pewn ą maksymaln ą, optymaln ą dla danych   warunków  jako ść .  Opierając  się  na  tym  mo Ŝna  z  klientem  ustalić  parametry  jako ściowe   produktu.  Ich  osiągnięcie  nie  mo Ŝe  by ć  jednak  kwestią  przypadku,  ale  musi  zosta ć  z  góry   zapewnione. Skoro na jako ść  wyrobów poligraficznych wpływa w większym lub mniejszym   stopniu  jako ść   odbitek,  bardzo  istotne  jest  posiadanie  systemu  do  sterowania,  zapewnienia    i kontroli jako ści samego drukowania. W związku z pojęciem jako ść  druku cz ęsto u Ŝywane są   zamiennie pojęcia:   -  jako ść   druku,  kiedy  przedmiotem  oceny  jest  produkt  finalny,  tj.  wyrób  poligraficzny   (ksiąŜ ka),   -  jako ść   druku,  kiedy  przedmiotem  oceny  jest  odbitka  lub  jako ść   realizacji  operacji   drukowania.  W  pierwszym  przypadku  mamy  do  czynienia  z  jako ścią  realizacji  wszystkich  etapów   procesu produkcji. Istotne s ą parametry, na które wpływ mają etapy poprzedzające produkcję   (jako ść   rękopisu,  jako ść   oryginałów  pod  względem  technicznym  i  estetycznym,  jako ść    projektu  graficznego  i  typograficznego,  harmonia  między  zawarto ścią,  przeznaczeniem   i zastosowanymi  materiałami).  Problem  polega  na  tym,  Ŝe  braki  pochodz ące  z  cz ęści   przedprodukcyjnych mog ą wyra źnie wpłyn ąć  na jako ść  wizualn ą i funkcjonalno ść  produktu.    W drugim przypadku oceniana jest jako ść  realizacji operacji drukowania, tj. jako ść  pracy   drukarza  (drukarni).  Celem  systemu  kontroli  jako ści  drukowania  jest  przede  wszystkim   ułatwienie  drukarzowi  spełnienia  kryteriów,  które  stawiane  są  odbitkom.  Odbitka  jest   materiałem  do  oceny  wszystkich  poprzednich  operacji,  od  skanowania  oryginału  po   sporz ądzenie  formy  drukowej  oraz  samo  drukowanie.  Na  jakość   odbitek  wpływa  nie  tylko   samo  drukowanie,  ale  i  poprzedzające  ten  proces  operacje.  S ą  to:  technologia  opracowania   oryginałów  (technika,  urz ądzenia,  materiały,  metody  i  warunki),  technologia  wykonywania   form  drukowych  (typ  płyty,  kopiorama,  metodyka,  materiały  i  warunki).  Dlatego  nale Ŝy   stworzy ć zintegrowany system kierowania, zapewniania i kontroli jako ści, odnosz ący się do   całego  procesu  produkcji  i  do  wszystkich  jego  etapów.  Jednak  je śli  w  produkcji  wyrobu   poligraficznego  uczestniczy  większa  liczba  kooperujących  dostawców,  mog ą  pojawić  się   problemy.      Podstawowe kryteria jako ści drukowania (odbitek), paski kontrolne    Odbitka  drukarska  jako  element  finalnego  produktu  poligraficznego  jest  widziana  przez   uŜytkownika,  a  zatem  te Ŝ  oceniana  wizualnie.  U Ŝytkownik  z  reguły  nie  jest  specjalistą    w  dziedzinie  poligrafii,  a  przy  tym  nie  ma  mo Ŝliwo ści  zestawienia  efektów  drukowania    z oryginałami. Dla przeciętnego u Ŝytkownika wizualne parametry jako ści druku, szczególnie   ilustracji barwnej, mo Ŝna ująć  w następujące punkty, nie porz ądkując ich według hierarchii   wa Ŝno ści:   -  nasycenie, głęboko ść  tonów, czysto ść  – jaskrawo ść  barw i gradacja – kontrastowo ść ,   -  bogactwo  warto ści  tonalnych,  płynno ść   przejść   pomiędzy  nimi  bez  zakłócających   skoków, plastyczno ść  całej tonalno ści,         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    8   -  wyrazisto ść   szczegółów  w  całym  zakresie  tonalnym,  w  światłach  i  cieniach,  ostro ść    przekazu, w szczególno ści klisz kreskowych, detali ilustracji,   -  brak  błędów  w  obrazie,  takich  jak  ziarno,  plamy,  szczególnie  na  płaszczyznach   jednolitych pod względem barw i tonów,   -  naturalne  czy  oczekiwane  przekazanie  barw  ogólnie  znanych  obiektów  świata   rzeczywistego.  Na  maszynie  drukującej  nie  ma  jednak  elementów  sterujących,  umo Ŝliwiających   ustawienie jako ści wizualnej. Dlatego nale Ŝy je przetransformowa ć na parametry, dające się   regulowa ć przez ustawienie maszyny drukującej, głównie poprzez: regulację podawania ilo ści   farby,  ustawienia  nacisku,  prowadzenia  arkusza,  doboru  dodatku  do  farb  i  roztworu   zwilŜającego.   Istotne  parametry  to:  pasowanie,  murzenie  i  dublowanie,  g ęsto ść   optyczna,  przyrost   pokrycia  rastrowego.  Dodatkowe  znaczenie  mają  takie  parametry,  jak  balans  szaro ści    i  przyjmowanie  farby  przez  farb ę.  Mo Ŝna  wymienia ć  te Ŝ  inne  parametry  jako  kryteria,  ale   wszystkie kolejne s ą uwarunkowane wła ściwie przez ju Ŝ wymienione.   Ka Ŝdy  z  wymienionych  parametrów  mo Ŝna  kontrolowa ć  w  ró Ŝny  sposób.  Dziś  te Ŝ   podstaw ą  jest  wizualna,  subiektywna  kontrola  poprzez  bezpo średnią  ocen ę  odbitek  przez   drukarza,  zarówno  na  całej  płaszczy źnie,  jak  i  na  wybranych  fragmentach  obrazu,  które   najszybciej  reagują  na  zmiany  czy  te Ŝ  sygnalizują  błędy  w  drukowaniu.  Metoda  ta  jest   szczególnie efektywna, je śli drukarz ma do dyspozycji odpowiednią odbitk ę próbn ą.   Zazwyczaj  jednak  preferowane  s ą  specjalne  elementy  kontrolne  umieszczane  poza   płaszczyzn ą  obrazu.  Oznacza  to  pewn ą  stratę  papieru  (nale Ŝy  u Ŝyć  papieru  większego   formatu).    Pasowanie definiowane jest jako stopie ń dokładno ści pokrywania się obrazów z kolejnych   form  drukowych  (drukowanych  kolorów).  Przy  złym  pasowaniu  pogarsza  się  przekaz   szczegółów  motywów  wielobarwnych,  pogarsza  się  ostro ść   kraw ędzi  lub  szczegóły  te   zanikają.  Przyczynami  niedokładno ści  pasowania  mog ą  by ć  zły  monta Ŝ,  źle  skopiowane   płyty, źle wyregulowana maszyna i zmiany wymiarów (monta Ŝu, form, a przede wszystkim   papieru). Pasowanie w technice offsetowej mo Ŝna uwa Ŝać za akceptowalne, je śli wzajemne   przesunięcie obrazów cz ąstkowych wynosi poniŜej ½ stałej rastra. W aktualnej normie ISO   przyjęte  s ą  ju Ŝ  inne  warto ści:  np.  dla  arkuszowych  maszyn  średnioformatowych,  przy   gramaturze  papieru  powy Ŝej  65  g/m²  dopuszczalne  odchylenie  wynosi  do  80 m,  dla   pozostałych  warunków  do  120 m,  dla  maszyn  zwojowych  przy  zadrukowywaniu  papieru   gazetowego w technologii cold-set dopuszczalne odchylenie wynosi 0,3–0,15 mm. Kontrola   przeprowadzana  jest  wizualnie  za  pomoc ą  lupy  przez  ocen ę  pokrywania  się  obrazów   liniowych ró Ŝnego kształtu (znaków pasowania) o zdefiniowanej grubo ści linii (0,05–0,25 mm).   W  celu  dokładnego  ustalenia  złego  pasowania  drog ą  wizualn ą  istnieją  kontrolne  podziałki   noniuszowe,  umo Ŝliwiające  okre ślenie  warto ści  błędów  pasowania  w mikrometrach.  Drug ą   mo Ŝliwo ścią  jest  okre ślenie  warto ści  przesunięć   za  pomoc ą  układu  kamery  i  monitora  lub   czujników  CCD  wraz  z  odpowiednimi  elementami  kontrolnymi  na  arkuszu.  W  nowoczesnych,   zautomatyzowanych  maszynach  drukujących  odczytane  przez  urz ądzenia  warto ści  błędów   pasowania s ą korygowane automatycznie poprzez sterowanie maszyną.   Murzenie i dublowanie   Murzenie  przejawia  się  zorientowanym  w  jednym  kierunku  powiększeniem  rozmiaru   drukowanych  elementów.  ObniŜa  ono  ostro ść   rysunku,  zwiększa  nasycenie  zabarwienia   (wzrost warto ści tonalnej). Przyczyn ą jest po ślizg powierzchni, pomiędzy którymi następuje   przenoszenie  farby,  tj.  między  powierzchniami  formy  drukowej  i  obciągu  offsetowego  albo   obciągu  i  cylindra  dociskowego  w  następstwie  niewła ściwego  nacisku  i  przesunięcia  się   formy,  obciągu  i  papieru.  Murzenie  z  reguły  ukierunkowane  jest  w  kierunku  drukowania         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    9   (obwodowo), mo Ŝe następowa ć te Ŝ w innych kierunkach. Dublowanie przejawia się obecno-  ścią  lekko  przesuniętego  obrazu  drukowanego  elementu,  o  mniejszej  intensywno ści   zabarwienia.  Przyczyn ą  mo Ŝe  by ć  odbicie się farby z poprzedniego zespołu drukującego na   obciągu  w  kolejnym  zespole  drukującym  w  miejscu  lekko  przesuniętym  w  stosunku  do   wła ściwego i jej przekazywanie na następne odbitki. Wpływ na jako ść  jest tu taki sam jak w   przypadku  murzenia.  Do  kontroli  wykorzystuje  się  pola  kontrolne  w  formie  grup  równo-  ległych  do  siebie  linii.  S ą  one  ustawione  pod  ró Ŝnymi  k ątami  w  stosunku  do  kierunku   przesuwania się arkusza w maszynie (0, 45, 90 i 135°). Ocena jest z reguły wizualna, rzadziej   densytometryczna.  ęsto ść  optyczna pól pełnych   Zale Ŝno ść  g ęsto ści optycznej pól pełnych od grubo ści warstwy farby drukarskiej jest nie-  liniowa.  Szybko ść   wzrostu  g ęsto ści  optycznej  uzale Ŝniona  jest  szczególnie  od  gładko ści   papieru.  Od  pewnej  grubo ści  warstwy  farby  dalszy  wzrost  g ęsto ści  optycznej  pól  pełnych   stopniowo maleje.   Kontrola  obejmuje  równomierno ść   g ęsto ści  optycznej  pól  pełnych  na  całej  szeroko ści   arkusza (w kierunku prostopadłym do kierunku drukowania) i prawidłowo ść  warto ści średniej   czy  te Ŝ  jej  zgodno ść   z  warto ścią  zalecan ą.  Niska  g ęsto ść   optyczna  wizualnie  przejawia  się   małą intensywno ścią druku, zaw ęŜ eniem zakresu tonalnego i zanikiem szczegółów, spadkiem   ostro ści  kraw ędzi  i  nierównomierno ścią  reprodukcji  (eliminacja  punktów  rastrowych,   szeryfów  pisma  itd.)  w  jasnych  cz ęś ciach  rysunku.  Nadmierne  podawanie  farby  (zbyt  du Ŝa   gęsto ść   optyczna)  wprawdzie  pozornie  podnosi  ogólny  kontrast  druku  przez  zwiększenie   nasycenia  pełnych  powierzchni,  lecz  jednocze śnie  powoduje  nadmierny  przyrost  wielkości   punktów rastrowych, co wpływa na zanik szczegółów w cieniach i utratę ostro ści kraw ędzi.   Kontrola  przeprowadzana  jest  przez  mierzenie  g ęsto ści  optycznej  pól  pełnych  testu   kontrolnego  dla  ka Ŝdej  farby.  Je Ŝeli  ocenia  się  regulację  strefow ą  podawania  farby,   rozmieszczenie pól kontrolnych na szeroko ści arkusza powinno by ć takie, aby na ka Ŝdą strefę   kałamarza przypadało jedno pole kontrolne. Zmierzone warto ści porównuje się z warto ściami   zalecanymi.   Przy  drukowaniu  farbami  o  barwach  specjalnych  (Pantone)  zastosowanie  densytometrii   nie  jest  dostateczne.  Zmierzone  warto ści  mog ą  by ć  praktycznie  jednakowe,  ale  wizualnie   barwa  jest  inna.  Wynika  to  z  charakterystyki  stosowanych  w  densytometrach  filtrów   barwnych  dostosowanych  do  barw  podstawowych  CMYK.  Dlatego  dla  barw  specjalnych   zaleca  się  stosowanie  spektrofotometrii  (spektralnej  densytometrii). Mierzon ą warto ścią jest   wówczas  ró Ŝnica  barwy  okre ślona  parametrem  E,  definiowanym  jako  róŜnica  między   warto ścią mierzon ą, a warto ścią docelow ą.   Przyrost  warto ści  tonalnej  (współczynnika  pokrycia  rastrowego,  dot  gain)  podczas   drukowania związany jest z deformacją punktów rastrowych i definiowany jest jako ró Ŝnica   między warto ścią zmierzon ą na odbitce, a warto ścią na diapozytywie lub negatywie (na pasku   kontrolnym).   Niekorzystny  jest  zarówno  niski,  jak  i  zbyt  wysoki  przyrost  warto ści  tonalnej.  Podczas   przygotowania materiałów do uzyskania formy kopiowej nale Ŝy zawsze uwzględnić przyrost   wielko ści punktów, a przez to pokrycia rastrowego.   Przyrost  punktu  rastrowego  okre śla  się  dla  ka Ŝdego  koloru  odrębnie.  Parametr  ten   uwa Ŝany jest za najwa Ŝniejsz ą wielko ść , tak jak g ęsto ść  optyczna pola pełnego.   Mo Ŝna wyodrębnić dwa rodzaje przyrostu punktu rastrowego: geometryczny i optyczny.   Ten  pierwszy  spowodowany  jest  przez  procesy  związane  z  przenoszeniem  farby  (po ślizg,   murzenie,  wsiąkanie  farby).  Jego  warto ść   jest  wy Ŝsza  przy  papierach  niepowlekanych,   poniewa Ŝ dla osiągnięcia odpowiedniego krycia na papier nale Ŝy przenie ść  więcej farby, co   oznacza  większe  roztłaczanie  farby  w  strefie  forma  drukowa/obciąg  offsetowy.  Poza  tym         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    10   farba  łatwiej  wsiąka  w  papier  niepowlekany,  zarówno  w  głąb,  jak  i  na  boki,  powodując   powiększanie się punktów rastrowych i mniejsz ą ich ostro ść  oraz gładko ść  kraw ędzi.             Rys. 1.  Zasada optycznego przyrostu warto ści tonalnej [15, s. 220].      Optyczny  przyrost  punktu  rastrowego  spowodowany  jest  dodatkowym  pochłanianiem   światła  przez  punkty,  w  następstwie  czego  powierzchnia  rastrowa  wydaje  się  ciemniejsza.   Warto ść  tego przyrostu uzale Ŝniona jest głównie od papieru, w mniejszym stopniu od farby   drukarskiej.   Oba  rodzaje  przyrostów  mają  wpływ  zarówno  na  obserwację  wizualn ą,  jak  i  pomiary   densytometryczne.  Warto ść   przyrostu  nie  jest  identyczna  w  całym  zakresie  tonalnym.  Przy   pokryciu  powierzchni  5  i  95%  przyrost  wielko ści  punktów  rastrowych,  a  co  za  tym  idzie   rastrowej warto ści tonalnej, jest bardzo mały. Największy przyrost jest w zakresie od 40 do   75% i osiąga wartość  10–28% w zale Ŝno ści od maszyny i papieru. Wzrasta wraz z liniaturą   rastra.   Przyjmowanie  farby  (ink  trapping)  jest  wielko ścią,  która  charakteryzuje  zmian ę   przenoszenia  farby  (z  reguły  spadek)  przy  drukowaniu  drugiego  koloru  na  pierwszym,   w stosunku  do  drukowania  drugiego  koloru  na  papierze.  Trapping  farby  wyra Ŝony  jest    w  procentach.  ObniŜone  przyjmowanie  przejawia  się  zmian ą  uzyskanej  barwy  i  ogólnie   zaw ęŜ eniem reprodukowanego zakresu barw.    Kontrola  balansu  szaro ści  oznacza  kontrolę  neutralno ści  barwy  uzyskanej  z  farb   podstawowych  (niebieskozielona,  purpura,  Ŝółta),  z  reguły  ekwiwalentnej  dla  25,  50  i  75%   pokrycia rastrowego farby czarnej. Oceny dokonuje się( z reguły wizualnie, porównując pole   kontrolne balansu szaro ści uzyskane z barw triadowych z polem kontrolnym uzyskanym tylko   z farby czarnej.    Przez  uporz ądkowane  połączenie  na  całej  szeroko ści  arkusza  ró Ŝnych  elementów   kontrolnych  dla  kolejnych  farb  uzyskamy  tzw.  pasek  kontrolny.  Elementem  pasków   kontrolnych  bywają  te Ŝ  pola  do  kontroli  kopiowania  (wykonywania  formy  drukowej)    i kontroli pasowania.    Celem  stosowania  pasków  kontrolnych  i  pomiarów  densytometrycznych  jest   zobiektywizowanie kontroli jako ści odbitki i jako ści ustawienia warunków drukowania oraz   ich  przestrzeganie  podczas  drukowania  całego  nakładu.  Wymaga  to  wielu  pomiarów  na   jednym  arkuszu.  Przy  tym  operacja  ta  musi  się  regularnie  powtarza ć  np.  po  ka Ŝdych  500   arkuszach.   Korzystne  jest  powierzenie  tej  czynno ści  maszynie  –  urz ądzeniu  pomiarowemu   wyposa Ŝonemu w automatycznie pracujący i przesuwający się nad odbitk ą densytometr, które   umieszczone  jest  poza  maszyn ą  lub  bezpo średnio  w  maszynie.  Zmierzone  warto ści   zapisywane s ą w pamięci i opracowywane. Opracowane wyniki pokazywane są na monitorze   lub drukowane. Z danych w pamięci mo Ŝna sporz ądzić statystyczn ą ocen ę zmian wybranego   parametru  dla  całego  nakładu  i  sporz ądzić  na  ten  temat  protokół.  Na  podstawie  wyników         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    11   mo Ŝe  następowa ć  równie Ŝ  automatyczna  regulacja  maszyny  drukującej  w  celu  poprawy   parametrów drukowania. Nowszy wariant pracuje ze spektrofotometrem. Umo Ŝliwia to lepsz ą   ocenę błędów poprzez ustalenie odchylenia barw we współrz ędnych kolorymetrycznych.   System  kontroli  drukowania  sam  w  sobie  nie  jest  rozwiązaniem  kompletnym.   Kompleksowym  rozwiązaniem  jest  zastosowanie  CMS  (Color  Management  System)  –   systemu  sterowania  reprodukcją  barw.  Jednym  z  jego  elementów  jest  wytworzenie  profilu   drukowania. Profil ten obejmuje etapy sporz ądzenia formy drukowej i drukowania. Dostarcza   kompletnych  danych  o  relacji  między  warto ściami  tonalnymi  kopiowanych  oryginałów    i efektem na odbitce dla konkretnej technologii przygotowania form drukowych i warunków   drukowania  (maszyna,  papier,  farba  i  ustawienie  warunków  drukowania).  Koniecznym   warunkiem  jest  stałe  stosowanie  systemu  kontroli  drukowania,  poniewa Ŝ  nale Ŝy  zapewnić   realizację  drukowania  w  takich  samych  warunkach,  w  jakich  uzyskano  profil  drukowania.   Elementem  standaryzacji  procesu  produkcji  jest  te Ŝ  standaryzacja  wła ściwo ści  materiałów,   maszyn i urz ądze ń.   Podstawowe parametry jako ściowe form drukowych   Podstawowym  zagadnieniem  w  technologii  wykonywania  form  drukowych  jest  ich   jako ść , gdy Ŝ wpływa ona w istotny sposób na jako ść  uzyskanej odbitki drukowej.   Podstawowymi wska źnikami jako ściowymi form drukowych są:    -  wytrzymało ść  drukowa,   -  jako ść  odwzorowania oryginału,   -  zdolno ść  przenoszenia farby drukowej.   Wytrzymało ścią  drukow ą  formy  nazywa  się  liczb ę  odbitek  drukowych,  jakie  mo Ŝna   otrzyma ć  z  danej  formy,  utrzymując  Ŝą dan ą  jako ść .  Podczas  drukowania  z  danej  formy,   jako ść  uzyskanych druków zmienia się. Po wykonaniu pewnej liczby odbitek jako ść  druków   pogarsza się do tego stopnia, Ŝe drukowanie trzeba przerwa ć. Liczba ta okre śla wytrzymało ść    drukow ą  formy,  która,  jak  z  tego  wynika,  w  bardzo  du Ŝym  stopniu  zale Ŝy  od  przyjętego   poziomu  jako ści  druków.  Je Ŝeli  Ŝą da  się  bardzo  dobrej  jako ści  druku,  wówczas  mo Ŝna   wykona ć z danej formy mniej odbitek, niŜ wtedy, gdy oczekuje się gorszej jako ści.   Wytrzymało ść   drukowa  zale Ŝy  równie Ŝ  od  rodzaju  zadrukowywanego  podło Ŝa,  jako ści   papieru,  farb,  rodzaju  maszyny  drukującej  itp..  Podawana  więc  wytrzymało ść   drukowa  jest   warto ścią orientacyjn ą. W pewnych przypadkach liczba odbitek, otrzymanych z danej formy   drukowej mo Ŝe by ć znacznie mniejsza, w innych za ś znacznie większa od podanej. Mimo to   warto ść  wytrzymało ści drukowej jest bardzo istotnym wska źnikiem, informującym o jako ści   formy drukowej.    Bardzo  wa Ŝnym  parametrem  jako ściowym  formy  drukowej  jest  wierno ść   odtwarzania   oryginału. Ideałem byłoby, aby druk miał taki sam wygląd jak oryginał, a więc by był z nim   zgodny. Jednak nigdy nie otrzymuje się takiej idealnej reprodukcji. Odbitki wykazują zawsze   pewne  ró Ŝnice  w  stosunku  do  oryginału,  ze  względu  na  zmiany  barwy  i  kontrastu.   Dla druków kolorowych ró Ŝnice te mog ą polega ć na uzyskaniu zmian kolorów, odcienia itp..   Dla  druków  czarno-białych  za ś  zmiany  te  mog ą  dotyczy ć  g ęsto ści  optycznej  nadruku   i ewentualnie odcienia czerni.   W drukach jednotonalnych zmiany mog ą dotyczy ć wielko ści powierzchni drukujących.   Wa Ŝnym  czynnikiem  jest  równie Ŝ  rozdzielczo ść   formy  drukowej,  decydująca   o mo Ŝliwo ści  rozró Ŝniania  na  odbitce  drobnych  szczegółów  obrazu.  Równie  istotn ą  spraw ą   jest zmiana dokładno ści wymiarów odbitki w stosunku do oryginału. Stabilno ść  wymiarowa   dotyczy  cało ści  lub  cz ęś ci  druku.  Ujemne  zmiany  stabilno ści  wymiarowej  są  powszechnie   nazywane skurczem. Jak sama nazwa wskazuje, skurcz jest to zmniejszenie wymiarów druku   względem  oryginału.  Czasem  występuje  zwiększenie  wymiarów,  tzw.  rozciągnięcie,   poprawnie okre ślane jako dodatnia stabilno ść  wymiarowa. Zjawiska stabilno ści wymiarowej         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    12   nie  tylko  dotycz ą  stanu  ko ńcowego  i  pocz ątkowego,  tzn.  druku  i  oryginału,  ale  równie Ŝ   stanów  po średnich.  Mo Ŝna  więc  mówić  tak Ŝe  o  stabilno ści  wymiarowej  formy  drukowej,   powstającej w czasie jej wykonywania.    W  przypadku  powstania  błędów  w  formie  drukowej,  polegających  na  tworzeniu   powierzchni  drukującej,  której  nie  powinno  by ć,  lub  jej  braku  tam,  gdzie  powinna  by ć,   istnieje  konieczno ść   przeprowadzenia  korekty.  Zlikwidowanie  niepotrzebnej  powierzchni   nazywa się korektą minusow ą, wytworzenie za ś nowej nosi nazw ę korekty plusowej.    Zdolno ść   przenoszenia  farby  drukowej  przez  form ę  drukow ą  zale Ŝy  od  powierzchni    i  ukształtowania  formy  drukowej  oraz  jako ści  farby.  Farba  musi  by ć  tak  dobrana,  aby   umo Ŝliwiała  uzyskanie  najlepszej  jako ści  druku.  Je śli  jako ść   farby  jest  odpowiednia,  to  jej   przeniesienie b ędzie zale Ŝało od jako ści formy drukowej.      W  procesie  drukowania  farba  jest  w  dowolny  sposób  nakładana  na  form ę  drukow ą,    z  której  następnie  jest  przenoszona  na  podło Ŝe  zadrukowywane.  Po Ŝą dane  jest,  aby  farba   została  nało Ŝona  na  form ę  cienk ą  warstw ą,  o  optymalnej  grubo ści,  natomiast  podczas   przenoszenia  na  zadrukowywane  podło Ŝe  powinna  całkowicie  przejść   z  formy  na  podło Ŝe.   Znaczy to, Ŝe na formie nie powinna pozosta ć farba. W praktyce jest to niemo Ŝliwe, lecz d ąŜ y   się, by na formie pozostała jak najmniejsza warstwa farby. Je śli bowiem pozostająca warstwa   farby,  b ędzie  gruba  a  nakładana  jest  stale  taka  sama  jej  ilość ,  to  na  zadrukowane  podło Ŝe   „przejdzie” zbyt mało farby. Wówczas na druku powierzchnie zamiast czarnych b ędą szare,   co znacznie pogorszy jako ść  wykonanego druku. Wtedy w celu poprawy jako ści, o ile jest to   mo Ŝliwe, drukarz b ędzie zwiększał grubo ść  warstwy farby na formie, aby uzyska ć wra Ŝenie   czerni na druku. Farba jednak ma tendencję do rozlewania się, co powoduje zwiększanie się   powierzchni  zadrukowanych,  a  to  oznacza  pogorszenie  jako ści  odwzorowania  oryginału  na   druku, a tym samym ogólnej jako ści druku.    W  technikach  drukowania  wypukłego  i  płaskiego  zdolno ść   przenoszenia  farby  przez   form ę drukow ą zale Ŝy prawie wyłącznie od jako ści materiału, z którego wykonano tę form ę    i gładko ści elementów drukujących formy.    W  technikach  drukowania  wklęsłego  zdolno ść   przenoszenia  farby  zale Ŝy  w  mniejszym   stopniu od materiału, z którego wykonano form ę drukow ą, w du Ŝym stopniu za ś od kształtu    i wielko ści kałamarzyków (elementów drukujących), w których farba znajduje się na formie.      Pomiary densytometryczne   Densytometria  jest  tradycyjn ą  metod ą  pomiaru,  oceniania  i  charakteryzacji  barwnych   powierzchni  na  poszczególnych  etapach  produkcji  poligraficznej  i  jest  wykorzystywana  do   jako ściowej  oceny  form  kopiowych  na  filmach,  odbitek  próbnych  i  kontrolnych,  odbitek   drukarskich oraz do oceny jako ści wykonania offsetowych form drukowych.    Densytometry, przyrz ądy do pomiaru g ęsto ści optycznej barwy, nale Ŝą  do standardowego   wyposa Ŝenia drukarń, a densytometria odgrywa wa Ŝną rolę przy kierowaniu i kontroli całego   procesu  drukowania.  Ich  u Ŝyteczno ść   ogranicza  się  jednak  zwykle  do  pomiarów  pól   kontrolnych barw triadowych CMYK czy pomiaru filmów. Nie jest mo Ŝliwa przy ich u Ŝyciu   ocena ró Ŝnicy barwy czy okre ślenie współrz ędnych barwy.    Densytometria jest metod ą fotometryczn ą – ocenia ilo ść  światła, które odbiło się od danej   powierzchni  (densytometria  refleksyjna,  odbiciowa)  lub  zostało  przez  nią  przepuszczone   (transmisyjna).  Wynik  pomiaru  podawany  jest  w  skali  logarytmicznej  w  formie  g ęsto ści   optycznej.    Do pomiaru warstw farb w procesie drukowania CMYK słu Ŝą  densytometry wyposa Ŝone   w  zestawy  filtrów.  Warstwy  kolejnych  farb  triadowych  mierzy  się  poprzez  filtry,  których   barwa  jest  dopełniająca,  tj.  farby  niebieskozielonej  przez  filtr  czerwony,  farby  purpurowej   przez filtr zielony, a farby Ŝółtej przez filtr niebieski. Warstw ę czarnej farby mierzy się przez   filtr tzw. wizualny (oliwkowy), który odpowiada ogólnej czuło ści oka ludzkiego.         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    13      Rys. 2.  Zasada pomiaru densytometrycznego:a) densytometria transmisyjna,   b) densytometria refleksyjna (w świetle odbitym) [15, s. 65].             Rys. 3.  Stosunki pomiędzy wielko ściami optycznymi przy przejściu i odbiciu światła [15, s. 65].      Nowoczesne  densytometry  konstruowane  są  tak, Ŝe  światło  odbite  od  warstwy  farby   przechodzi równolegle przez wszystkie cztery filtry, a urz ądzenie podaje jednocze śnie cztery   warto ści g ęsto ści optycznej.   Czuło ść  systemu pomiarowego densytometru dla poszczególnych barw okre ślają rozkład   widmowy  źródła światła  oraz  zale Ŝno ść   widmowa  przepuszczalno ści  filtrów  densytometru.   Obecnie  istnieje  wiele  definicji  i  norm  dla  widmowej  czuło ści  barwowej  densytometrów.   Urz ądzenia o ró Ŝnej czuło ści widmowej nie dają jednak porównywalnych wyników. Norma   ISO  5–3  z  roku  1995  wymienia  kilka  standardów  widmowej  czuło ści  barwowej   densytometrów.  Dla  pomiarów  densytometrycznych  w  poligrafii  zalecana  jest  czuło ść    widmowa  definiowana  przez  Status  E  (dla  druków  wykonywanych  w  Europie).  Obok         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    14   densytometrów o takiej czuło ści szerokopasmowej (szeroko ść  pasma około 75 nm) niektóre   obecne urz ądzenia pomiarowe charakteryzują się czuło ścią w ąskopasmow ą (szeroko ść  pasma   około  20  nm),  definiowan ą  przez  Status  L.  Takie  przyrz ądy  umo Ŝliwiają  dokładniejszy   pomiar warto ści g ęsto ści optycznych farb triadowych; ich wykorzystanie dla farb innych niŜ   drukarskie mo Ŝe jednak prowadzić do uzyskiwania błędnych wyników.       4.1.2. Pytania sprawdzające      Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jeste ś przygotowany do wykonania ćwicze ń.   1.  Jak okre śla się pojęcie jako ści w przemy śle poligraficznym?   2.  Jakie znasz kryteria jako ści drukowania?   3.  Czym charakteryzuje się parametr pasowania kolorów i jak się go kontroluje?   4.  Jakie czynniki mają wpływ na powstanie murzenia i dublowania?   5.  Jak mierzy się g ęsto ść  optyczn ą pól pełnych?   6.  Czym charakteryzuje się przyrost warto ści tonalnej podczas drukowania?   7.  Czym charakteryzuje się parametr przyjmowania farby?   8.  Jakie znaczenie ma kontrola balansu szaro ści na odbitkach?   9.  Jakie znasz parametry jako ściowe form drukowych i czym się one charakteryzują?   10. Na czym polega kontrola densytometryczna odbitek?   11. Jakie znasz rodzaje densytometrów?      4.1.3. Ćwiczenia    Ćwiczenie 1   Na  podstawie  przykładowych  arkuszy  drukarskich,  dokonaj  wizualnej  identyfikacji   ewentualnych błędów powstałych w procesie drukowania i okre śl przyczyny ich powstania.       Sposób wykonania ćwiczenia      Aby wykona ć ćwiczenie, powiniene ś:   1)  dokładnie  obejrze ć  dostępne  arkusze  drukarskie  okiem  nieuzbrojonym  i  przy  pomocy   lupy,   2)  zidentyfikowa ć i nazwa ć zauwa Ŝone błędy na odbitkach,   3)  określić przyczyny powstania zauwa Ŝonych błędów.      Wyposa Ŝenie stanowiska pracy:   –  arkusze  drukarskie  wykonane  ró Ŝnymi  technikami  drukowania,  ró Ŝnorodne  z  punktu   widzenia jako ściowego,   –  lupa,  –  poradnik dla ucznia.   Ćwiczenie 2   Spo śród  dostępnych  arkuszy  drukarskich  wska Ŝ  te,  na  których  występuje  niewła ściwe   spasowanie kolorów.       Sposób wykonania ćwiczenia      Aby wykona ć ćwiczenie, powiniene ś:   1)  dokładnie obejrze ć dostępne arkusze drukarskie,   2)  zlokalizowa ć na ich elementy kontrolne pasowania kolorów,   3)  przy u Ŝyciu lupy okre ślić poprawno ść  pasowania poszczególnych kolorów na odbitkach,         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    15   4)  dokona ć  selekcji  arkuszy  drukarskich  i  wskaza ć  te,  na  których  pasowanie  kolorów  jest   niewła ściwe.      Wyposa Ŝenie stanowiska pracy:   -  wielobarwne arkusze drukarskie wykonane ró Ŝnymi technikami drukowania, ró Ŝnorodne   pod k ątem poprawno ści pasowania kolorów,   -  lupa,   -  poradnik dla ucznia.   Ćwiczenie 3   Dokonaj  pomiaru  g ęsto ści  optycznej  przy  pomocy  densytometru  refleksyjnego   okre ślonych  powierzchni  pomiarowych  na  odbitce  drukarskiej  i  porównaj  uzyskany  wynik   z gęsto ścią optyczn ą odpowiadających im powierzchni na odbitce wzorcowej.       Sposób wykonania ćwiczenia      Aby wykona ć ćwiczenie, powiniene ś:   1)  umiejscowić  odbitk ę  drukarsk ą  na  białym  podło Ŝu  i  skierowa ć  pole  pomiarowe   densytometru na obszar niezadrukowany odbitki drukarskiej,   2)  dokona ć zerowania densytometru,   3)  wybra ć charakterystyczne pola pomiarowe na odbitce drukarskiej,   4)  wykona ć pomiar g ęsto ści optycznej wybranych pól pomiarowych,   5)  zapisa ć uzyskane wyniki,   6)  wykona ć  pomiary  g ęsto ści  optycznej  okre ślonych  pól  pomiarowych  na  odbitce   wzorcowej,   7)  porówna ć uzyskane wyniki pomiarów.      Wyposa Ŝenie stanowiska pracy:   –  odbitka drukarska,  –  odbitka wzorcowa w postaci Cromalinu, Ozasolu, Match printu lub inna, odpowiadająca   odbitce drukarskiej,   –  densytometr refleksyjny,  –  plansza ze schematem densytometru refleksyjnego,  –  poradnik dla ucznia.      4.1.4. Sprawdzian postępów       Czy potrafisz:  Tak  Nie   1)  scharakteryzowa ć podstawowe kryteria jako ści drukowania?  
  
   2)  wyja śnić pojęcie kontroli jako ści druku?  
  
   3)  scharakteryzowa ć  podstawowe  parametry  jako ściowe  form   drukowych?  
  
   4)  scharakteryzowa ć wytrzymało ść  drukow ą formy?  
  
   5)  scharakteryzowa ć wierno ść  odtwarzania oryginału formy drukowej?  
  
   6)  scharakteryzowa ć zdolno ść  przenoszenia farby drukowej przez form ę?  
  
   7)  sklasyfikowa ć densytometry?  
  
   8)  scharakteryzowa ć proces pomiaru densytometrycznego?  
  
   9)  wyja śnić pojecie g ęsto ści optycznej?  
  
   10) scharakteryzowa ć  parametr  przyrostu  warto ści  tonalnej  podczas   drukowania?  
  
         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    16   4.2. Utrudnienia w procesie drukowania technik ą fleksograficzn ą   4.2.1. Materiał nauczania      Utrudnie ń  w  procesie  drukowania  jest  wiele.  Powstają  one  na  skutek  niedostosowania   farby do warunków narzuconych przez maszyn ę drukującą i zadrukowywane podło Ŝe. Mog ą   równie Ŝ  mie ć  sw ą  przyczyn ę  w  niesprawnym  funkcjonowaniu  elementów  maszyny   przenosz ących  farb ę  z  kałamarza  na  podło Ŝe.  Ich  budowa  i  sposób  działania  są  w  ka Ŝdej   technice drukowania odmienne i dla niej charakterystyczne.   W  drukowaniu  fleksograficznym  zespół  farbowy  maszyn  drukujących  składa  się    z  walców  i  kałamarza,  a  formy  drukowe  s ą  umocowywane  na  cylindrach  formowych.   Drukowanie w nowoczesnych maszynach mo Ŝe odbywa ć się z prędko ścią ponad 300 m/min.   Przy  tak  szybkim  drukowaniu  szybkie  równie Ŝ  musi  by ć  wysychanie  farby.  Dotyczy  to   zwłaszcza  przypadku,  gdy  wstęga  zostaje  ponownie  zwijana  w  zwój.  Farba  niecałkowicie   jeszcze  wyschnięta  powoduje  albo  brudzenie  strony  nie  zadrukowanej,  albo  sklejanie  się   wstęgi w zwoju.   Zbyt powolne wysychanie farby mo Ŝna rozpozna ć po:   –  brudzeniu strony nie zadrukowanej,   –  pojawieniu  się  nieregularnie  rozmieszczonych,  przypadkowych  zmian  barwy  farb   nało Ŝonych na siebie,   –  zbyt głębokim wsiąkaniu farby,   –  przechodzeniu na form ę farby uprzednio nało Ŝonej.   Objawy takie występują w przypadkach:   –  zbyt wolno ulatniającego się rozpuszczalnika,   –  zbyt du Ŝej lepko ści farby,   –  niesprawnego działania układu susz ącego.   Mo Ŝna je usun ąć  przez dodanie do farby łatwo lotnego rozpuszczalnika lub usprawnienie   suszenia.   Sklejanie  się  zadrukowanej  wstęgi  mo Ŝe  występowa ć  na  krótszych  lub  dłu Ŝszych  jej   odcinkach; mo Ŝe równie Ŝ doprowadzić do całkowitego jej zlepiania się, uniemo Ŝliwiającego   rozwinięcie zwoju. Sklejanie się bywa równie Ŝ nazywane blockingiem.   Sklejanie się folii zadrukowywanej jest powodowane:    –  nadmiarem plastyfikatora w farbie,  –  obecno ścią w farbie Ŝywicy bardzo wolno oddającej rozpuszczalnik albo trudno lotnego   rozpuszczalnika,   –  zbyt nisk ą temperaturą suszenia,   –  migracją plastyfikatora z folii do farby,   –  niewystarczającym ochłodzeniem wstęgi przed ponownym jej nawinięciem,   –  zbyt ciasnym nawinięciem zwoju.   W przypadku sklejania się wstęgi bywa stosowane:   –  podwy Ŝszenie temperatury suszenia i zintensyfikowanie przepływu powietrza,   –  dodanie łatwo lotnego rozpuszczalnika,  –  dokładniejsze ochłodzenie zadrukowanej folii i luźne jej nawijanie.   Przesuszenie  druków  wskutek  suszenia  w  zbyt  wysokiej  temperaturze  zmniejsza   elastyczno ść  zaschniętej farby i wywołuje krucho ść  niektórych folii. Farba wtedy odpryskuje   na  skutek  utraty  cz ęś ci  zbyt  łatwo  lotnego  plastyfikatora,  natomiast  folia  w  wyniku   nadmiernego wysuszenia staje się łamliwa.   Zbyt  szybkie  wysychanie  farby  –  farby  fleksograficzne  utrwalają  się  głównie  dzięki   ulatnianiu  się  rozpuszczalników  o  du Ŝej  lotno ści.  Mo Ŝe  się  jednak  zdarzy ć,  Ŝe  w  pewnych   warunkach  drukowania  lotno ść   ta  b ędzie  zbyt  du Ŝa.  Wystąpi  wówczas  zasychanie  lub         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    17   znaczny  wzrost  lepko ści  farby  na  formie  drukowej.  Następuje  wtedy  przyklejanie  się  do   cylindra  formowego  folii,  zwłaszcza  za ś  papieru.  Przeciwdziała ć  temu  mo Ŝna,  dodając  do   farby trudno lotnego rozpuszczalnika.   Nie  tylko  nadmierna  lotno ść   rozpuszczalników  powoduje  zasychanie  farby  na  walcach    i formie.  Pojawia się ono równie Ŝ w przypadkach, w których:   –  pokrywa kałamarza farbowego jest nieszczelna lub nie zamknięta,   –  temperatura w otoczeniu maszyny jest zbyt wysoka albo występuje wokół niej silny ruch   powietrza.  Ulatnianie  się  rozpuszczalnika  zarówno  z  farby  wypełniającej  kałamarz,  jak   i pokrywającej  walce,  występuje  zawsze,  wobec  czego  zachodzi  konieczno ść   uzupełniania   jego ubytku.    Flokulacja  lub  sedymentacja  pigmentów  występuje  w  wyniku  dodania  do  farby   rozpuszczalnika  w  ilo ści  przekraczającej  ubytek  spowodowany  odparowaniem.  Stany  te   objawiają  się  powstawaniem  zawiesiny  (najcz ęś ciej  w  postaci  kłaczków),  osadu  lub   rozwarstwieniem farby. Zbyt szybkie dodawanie rozpuszczalnika mo Ŝe równie Ŝ doprowadzić   do zniszczenia jednorodnej struktury farby.   Farby, w której doszło do flokulacji lub sedymentacji pigmentu, najcz ęś ciej nie mo Ŝna ju Ŝ   uratowa ć. Nieraz pomaga zwiększenie jej lepko ści i energiczne mieszanie.   Pochłanianie wilgoci atmosferycznej    Do  najcz ęś ciej  stosowanych  rozpuszczalników  farb  fleksograficznych  nale Ŝy  ska Ŝony   alkohol etylowy. Jest to ciecz higroskopijna. Przy du Ŝej zawarto ści pary wodnej w powietrzu   wchłania  on  a Ŝ  tyle  wilgoci, Ŝe  dalsze  drukowanie  staje  się  niemo Ŝliwe. W pierwszej fazie   zmian  zachodz ących  na  skutek  absorbowania  wilgoci  pojawiają  się  w  farbie  kłaczki,   a następnie osad Ŝywicy. Chc ąc zapobiec temu utrudnieniu, występującemu zwłaszcza latem   przy  atmosferze  wilgotnej,  najwła ściwiej  jest  stosowa ć  farby  sporz ądzone  na  spirytusie   bezwodnym.  Równie Ŝ  takim  spirytusem  (a  nie  95%)  nale Ŝy  uzupełnia ć  ilo ść   odparowan ą   z kałamarza. Opó źnia się w ten sposób rozpocz ęcie wytrącania Ŝywicy o czas niezb ędny do   zaabsorbowania owych prawie 5% wilgoci.   Pewien  dodatek  octanów  etylu  lub  butylu  wprowadzony  do  farby  uodpornia  ją  na   działanie  wilgoci.  Środkiem  w  pełni  zapobiegającym  temu  utrudnieniu  jest  klimatyzowanie   pomieszczenia.    „Krwawienie” jest utrudnieniem charakterystycznym dla fleksografii. Występuje ono, gdy:   –  w  drukowaniu  wielokolorowym  nakładane  na  siebie  farby,  przenikając  się  między   warstwami, tworz ą plamy o zmiennym zabarwieniu, wielko ści i kształcie,    –  wokół punktów i wzdłu Ŝ linii powstaje barwny wyciek,   –  farba przebija na drug ą stron ę podło Ŝa.   Zjawiska te s ą powodowane przez:   –  pigment  nieodporny  na  występujące  w  farbie  rozpuszczalniki  lub  plastyfikator,  albo  na   plastyfikator zawarty w podło Ŝu,    –  nadmiar plastyfikatora w farbie,   –  za wolne ulatnianie się rozpuszczalnika, je Ŝeli jest on zbyt trudno lotny albo suszenie nie   do ść  intensywne,    –  podło Ŝe zbyt porowate.    „Krwawienie”  mo Ŝna  zmniejszy ć,  przyspieszając  suszenie  lub  dodając  do  farby  łatwo   lotnego rozpuszczalnika.    Piórkowanie jest typow ą wad ą druków wykonanych w technice fleksograficznej.   Występuje ono wtedy, gdy brzegi linii i płaszczyzn są postrz ępione i ukazują się wzdłu Ŝ   nich małe, poszarpane plamki, przypominające pióra. Przyczyn ą piórkowania jest zbyt silne         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    18   dociśnięcie walca nadającego do formy drukowej albo nadmierna jego twardo ść . U Ŝycie farby   o mniejszej lejno ści mo Ŝe zapobiec piórkowaniu.   Tworzenie  się  otoczek  wokół  miejsc  pokrytych  farb ą  następuje  w  wyniku  zbyt  silnego   nacisku formy drukowej na podło Ŝe albo kiedy jest ona zbyt twarda lub została sp ęczniona   agresywnym  rozpuszczalnikiem.  Otoczki  s ą  zwykle  w ąskie,  ostro  zarysowane,  słabo   zabarwione.   Pienienie  się  farby  w  kałamarzu  jest  kłopotliwym  utrudnieniem,  zdarzającym  się   w procesie  drukowania  fleksograficznego  i  rotograwiurowego.  Do  tworzenia  się  piany   dochodzi, je Ŝeli:   –  walce obracają się zbyt szybko,   –  napięcie powierzchniowe farby jest za wysokie,   –  występuje defekt układu pompującego.   Dodanie  do  farby  nieco  środka  przeciwdziałającego  pienieniu  najcz ęś ciej  je  zmniejsza.   Mo Ŝe to by ć odpowiednio dobrany olej silikonowy, glikol butylowy lub terpentyna.   Przesiewanie  charakteryzuje  się  powstawaniem  na  zadrukowanych  płaszczyznach  wielu   regularnie rozmieszczonych nie zadrukowanych punktów lub drobnych plamek. Powstają one   na skutek zasychania farby na walcu grawerowanym (rastrowanym).   Wad ę tę mo Ŝna usun ąć  przez:   –  dodanie trudno lotnego rozpuszczalnika,  –  dodanie do farby środka zwilŜającego,   –  szczelne zamknięcie pokrywy kałamarza,   –  nieznaczne zwiększenie nacisku formy.   Punkty i plamy ró Ŝnej wielko ści nie pokryte farb ą, rozrzucone nieregularnie pojawiają się   w  przypadku  niedostatecznego  zwilŜania  podło Ŝa,  na  skutek  jego  zabrudzenia,  a  zwłaszcza   zatłuszczenia. Mały dodatek glikolu butylowego poprawia nieraz nało Ŝenie farby.   Tworzenie  się  smug  –  smugi  w  postaci  miejsc  nie  zadrukowanych  lub  słabo  pokrytych   farb ą, mające kształt wydłu Ŝony, przebiegające równolegle do osi walców tworz ą się, je Ŝeli:   –  forma drukowa ma odgniecenia poosiowe,  –  cylinder formowy został nieprawidłowo ustawiony,  –  walce s ą za słabo dociśnięte,   –  walec grawerowany (rastrowy) jest zabity.   Cętkowanie w drukowaniu fleksograficznym jest powodowane:   –  zbyt niską lepko ścią farby,   –  nierówno ściami na powierzchni formy lub nadmiern ą jej twardo ścią,   –  słabym dociśnięciem walców,   –  niewystarczającym zwilŜaniem formy przez farb ę.   Zabijanie formy wywołuje:   –  farba źle utarta,   –  zbyt silny nacisk wałka na form ę lub formy drukowej na podło Ŝe,   –  farba przepigmentowana lub tiksotropowa,  –  zbyt obfite nadawanie farby,  –  forma za płytka lub za twarda.  4.2.2. Pytania sprawdzające      Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jeste ś przygotowany do wykonania ćwicze ń.   1.  Czym  charakteryzuje  się  zbyt  powolne  wysychanie  farby  w  drukowaniu   fleksograficznym?   2.  Jakie znasz sposoby uniknięcia zbyt powolnego wysychania farby we fleksografii?   3.  Czym charakteryzuje się zbyt szybkie wysychanie farby w drukowaniu fleksograficznym?         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    19   4.  Jak unikn ąć  zbyt szybkiego wysychania farby we fleksografii?   5.  Na czym polega flokulacja i sedymentacja pigmentów w farbie fleksograficznej?   6.  Jaki wpływ na farby fleksograficzne z rozpuszczalnikiem w postaci alkoholu etylowego   ma wilgo ć zawarta w powietrzu atmosferycznym?   7.  Na czym polega zjawisko krwawienia w drukowaniu fleksograficznym?   8.  Czym charakteryzuje się zjawisko piórkowania w drukowaniu fleksograficznym?   9.  W jaki sposób mo Ŝna zapobiega ć zjawisku pienienia się farby w kałamarzu?   10. Czym charakteryzuje się zjawisko przesiewania w drukowaniu fleksograficznym?   11. Jakie czynniki maja wpływ na powstanie c ętkowania w drukowaniu fleksograficznym?      4.2.3. Ćwiczenia   Ćwiczenie 1   Spo śród odbitek drukarskich wykonanych technik ą fleksograficzn ą wska Ŝ te, na których   występuje zjawisko piórkowania. Okre śl przyczyny jego powstania i sposoby uniknięcia tego   zjawiska.       Sposób wykonania ćwiczenia      Aby wykona ć ćwiczenie, powiniene ś:   1)  dokładnie obejrze ć dostępne odbitki drukarskie przy pomocy lupy,   2)  zidentyfikowa ć odbitki na których występuje piórkowanie,   3)  okre ślić przyczyny powstawania piórkowania,   4)  wskaza ć sposoby zapobiegania zjawisku piórkowania.      Wyposa Ŝenie stanowiska pracy:   –  przykładowe  odbitki  drukarskie  wykonane  technik ą  fleksograficzn ą  prawidłowe   jako ściowo i z występującym na nich zjawiskiem piórkowania,   –  lupa,  –  poradnik dla ucznia.   Ćwiczenie 2   Spo śród odbitek drukarskich wykonanych technik ą fleksograficzn ą wska Ŝ te, na których   występuje zjawisko przesiewania. Okre śl przyczyny jego powstania i sposoby uniknięcia tego   zjawiska.       Sposób wykonania ćwiczenia      Aby wykona ć ćwiczenie, powiniene ś:   1)  dokładnie obejrze ć dostępne odbitki drukarskie przy pomocy lupy,   2)  zidentyfikowa ć odbitki na których występuje przesiewanie,   3)  okre ślić przyczyny powstawania przesiewania,   4)  wskaza ć sposoby zapobiegania zjawisku przesiewania.      Wyposa Ŝenie stanowiska pracy:   -  odbitki  drukarskie  wykonane  technik ą  fleksograficzn ą  wła ściwe  jako ściowo  oraz    z występującym na nich zjawiskiem przesiewania,    -  lupa,    -  poradnik dla ucznia.         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    20   Ćwiczenie 3   Spo śród odbitek drukarskich wykonanych technik ą fleksograficzn ą wska Ŝ te, na których   występuje zjawisko krwawienia. Okre śl przyczyny jego powstania i sposoby uniknięcia tego   zjawiska.       Sposób wykonania ćwiczenia      Aby wykona ć ćwiczenie, powiniene ś:   1)  dokładnie obejrze ć dostępne odbitki drukarskie przy pomocy lupy,   2)  zidentyfikowa ć odbitki na których występuje krwawienie,   3)  okre ślić przyczyny powstawania krwawienia,   4)  wskaza ć sposoby zapobiegania zjawisku krwawienia.      Wyposa Ŝenie stanowiska pracy:   -  odbitki  drukarskie  wykonane  technik ą  fleksograficzn ą  wła ściwe  jako ściowo  oraz   z występującym na nich zjawiskiem krwawienia,    -  lupa,    -  poradnik dla ucznia.    4.2.4. Sprawdzian postępów    Czy potrafisz:  Tak  Nie   1)  okre  ślić  charakterystyczne  dla  fleksografii  utrudnienia  w  procesie   drukowania?  
  
   2)  scharakteryzowa ć  zjawisko  zbyt  powolnego  i  zbyt  szybkiego   wysychania farby w drukowaniu fleksograficznym?  
  
   3)  scharakteryzowa ć  zjawiska  flokulacji  i  sedymentacji  pigmentów     w farbie fleksograficznej?  
  
   4)  okre ślić wpływ wilgoci atmosferycznej na farby fleksograficzne?  
  
   5)  scharakteryzowa ć zjawisko krwawienia we fleksografii?  
  
   6)  scharakteryzowa ć  zjawisko  piórkowania  w  drukowaniu   fleksograficznym?  
  
   7)  wyja śnić  tworzenie  się  otoczek  w  procesie  drukowania  technik ą   fleksograficzn ą?  
  
   8)  scharakteryzowa ć  zjawisko  przesiewania  w  drukowaniu   fleksograficznym?  
  
   9)  okre ślić przyczyny tworzenia się punktów i plam oraz smug podczas   drukowania fleksograficznego?  
  
   10) wyja śnić zjawisko zabijania formy we fleksografii?  
  
         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    21   4.3. Utrudnienia w procesie drukowania technik ą offsetow ą      4.3.1. Materiał nauczania      W  technice  drukowania  offsetowego  forma  drukowa  jest  na  przemian  zwilŜana  wod ą   i pokrywana  farb ą.  Powoduje  to,  Ŝe  na  maszynach  offsetowych,  występują  dodatkowo   utrudnienia wynikające z obecno ści płynu zwilŜającego.   Offsetowa forma drukowa charakteryzuje się specyficznymi cechami, z których wynikają   okre ślone  skutki,  a  mianowicie:  pewne  partie  jej  powierzchni,  w  wyniku  specjalnego   przygotowania, łatwo pokrywają się farb ą, a trudno wod ą, pozostałe za ś przeciwnie, ch ętnie   zwilŜają  się  wod ą  lub  nie  przyjmują  farby.  Miejsca  przyjmujące  farb ę  drukują,  za ś  partie   powierzchni  płyty  zwilŜane  wod ą  przenosz ą  na  papier  jedynie  drobne  ilo ści  wilgoci,  nie   pozostawiając na nim jakichkolwiek barwnych śladów.    Zdarza  się  jednak, Ŝe  na  miejscach  płyty  zwilŜalnych  wod ą  zaczyna się pojawia ć farba.   Przechodzi  ona  następnie  na  papier  zabarwiając  miejsca,  które  powinny  pozosta ć  czyste.   Bywa równie Ŝ i odwrotnie: partie drukujące płyty pokrywają się farb ą coraz słabiej, przez co   rysunek stopniowo traci na intensywno ści lub nawet miejscami całkowicie zanika.   Barwienie,  nazywane  równie Ŝ  brudzeniem  albo  tonowaniem  zmywalnym,  objawia  się   jako barwny nalot na powierzchniach nie drukujących formy drukowej, z których przechodzi   na  podło Ŝe  drukowe,  powodując  do ść   równomiernie  rozmieszczone  zabarwienie   (zabrudzenie) miejsc nie zadrukowanych. Nalot barwny mo Ŝna zmy ć z formy drukowej g ąbk ą   zwilŜon ą wod ą. Stąd pochodzi okre ślenie tonowanie zmywalne, w odró Ŝnieniu od tonowania   wła ściwego  (nazywanego  te Ŝ  tłuszczowym),  którego  nie  da  się  usun ąć   wspomnianym   sposobem.   Barwienie i tonowanie (tłuszczowe) nale Ŝy wyra źnie rozgraniczy ć, gdy Ŝ s ą to utrudnienia   powstające  w  zupełnie  innych  okoliczno ściach  i  wymagające  stosowania  odmiennych   środków  zaradczych.  Ró Ŝne  s ą  równie Ŝ  ich  fizykochemiczne  uwarunkowania,  poniewa Ŝ   barwienie występuje wówczas, gdy miejsca nie drukujące formy zachowują swój hydrofilowy   charakter,  natomiast  do  tonowania  dochodzi  wówczas,  kiedy  stan ą  się  one  hydrofobowe.   Wynika z tego, Ŝe:   –  w celu usunięcia barwienia wystarczy farb ę je powodującą zastąpić inn ą, nie mającą tej   wady,   –  tonowania  nie  mo Ŝna  zlikwidowa ć  wymieniając  farb ę  b ędącą  w  kałamarzu  na  inn ą,   mo Ŝna tego dokona ć wyłącznie przez ponown ą hydrofilizację miejsc tonujących płyty.   Barwienie jest wywoływane przez:   –  wymywanie pigmentów z farby,  –  emulgowanie farby.   Wymywanie  pigmentów  z  farby  przez  roztwór  zwilŜający  powoduje  jego  zabarwienie,   a następnie  brudzenie  podło Ŝa  drukowego  w  miejscach  nie  zadrukowywanych.  Wymyciu   (wypłukaniu)  ulegają  przede  wszystkim  pigmenty,  których  powierzchnia  ma  charakter   hydrofilowy.  Nale Ŝy  do  nich  np.  błękit  milori,  stosowany  do  podbarwiania  niektórych  farb   czarnych.  Zdarza  się  więc,  Ŝe  zabarwiają  one  na  niebiesko  płyn  zwilŜający  i  wywołują   zabrudzenia podło Ŝa drukowego. Intensywne nawilŜanie formy drukowej sprzyja wymywaniu   pigmentu z farby.   Zawiesina  wypłukanego  pigmentu  w  płynie  zwilŜającym  mo Ŝe  się  równie Ŝ  utworzy ć    w  przypadku  stosowania  farb  niedawno  wyprodukowanych,  „niedojrzałych”.  W  farbach   bardzo świe Ŝych tylko cz ęść  powierzchni ziarenek pigmentu jest pokryta spoiwem, pozostałe   jej  fragmenty  mog ą  więc  zosta ć  zwilŜone  wod ą.  Pigment  przechodzi  wówczas  do  płynu   zwilŜającego i zabarwia go, co powoduje tworzenie barwnego nalotu na całej powierzchni nie         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    22   zadrukowywanej.  W  ten  sposób  zachowują  się  cz ęsto  farby  czarne,  wymagające  długiego   dojrzewania.   Wymywaniu pigmentów mo Ŝna przeciwdziała ć przez:   –  stosowanie farb wyprodukowanych co najmniej przed 6–8 tygodniami,   –  unikanie intensywnego nawilŜania.   Emulgowanie  farby  z  płynem  zwilŜającym  jest  zazwyczaj  wynikiem  nadmiernego   obniŜenia jej lepko ści. Za niska lepko ść  farby mo Ŝe by ć błędem fabrycznym albo wynikiem   zbytniego  skrócenia,  np.  podczas  przygotowywania  jej  do  drukowania.  Zdarza  się  to   zwłaszcza w przypadku farby przeznaczonej do drukowania płaszczyzn, do której dodano za   du Ŝo oleju drukarskiego lub słabego pokostu.   Emulgowanie  farby  ułatwiają  związki  powierzchniowo  czynne.  Mog ą  się one dosta ć do   płynu  zwilŜającego  z  farby,  lecz  przede  wszystkim  z  papieru,  zwłaszcza  kredowanego.   ObniŜając napięcie powierzchniowe wody powodują powstawanie drobnych kropelek farby,   które  tworz ąc  w  płynie  zwilŜającym  trwałą zawiesin ę zabarwiają go i brudz ą wałki wodne.   Zabarwiony  w  ten  sposób  roztwór  zwilŜający  przechodzi  na  form ę  i  podło Ŝe  drukowe,   powodując  pojawienie  się  barwnego  nalotu  na  całej  jego powierzchni nie zadrukowywanej.   Zmycie formy drukowej i obciągu cylindra po średniego wilgotn ą g ąbk ą usuwa barwienie.   Po krótkim czasie pojawia się ono jednak ponownie.   Emulgowaniu farby zapobiega się przez:   –  stosowanie farby o do ść  wysokiej lepko ści,   –  utrzymywanie pH roztworu zwilŜającego na odpowiednim poziomie (dla większo ści farb   4,8<pH< 5,5)   –  niezbyt intensywne nawilŜanie formy drukowej,   –  cz ęstą wymian ę płynu zwilŜającego (w celu usunięcia rozpuszczonych w nim związków   powierzchniowo czynnych).  W przypadku kiedy emulgowanie ju Ŝ wystąpiło, nale Ŝy do farby doda ć mocnego pokostu   i zmniejszy ć nawilŜanie.   Tonowanie  objawia  się  równie Ŝ  pokrywaniem  farb ą  miejsc  nie  drukujących  formy   drukowej; przetarcie jej zwilŜon ą g ąbk ą nie usuwa z tych miejsc farby. Po przeniesieniu na   podło Ŝe  drukowe  tworzy  ona  plamy  lub  smugi  na  powierzchniach  nie  zadrukowanych  albo   wywołuje pogrubienie rysunku.   Tworzenie  się  plam  o  ró Ŝnych  kształtach  i  wielko ści,  nieregularnie  rozrzuconych  do ść    daleko jedna od drugiej, mo Ŝe by ć powodowane licznymi przyczynami.   Nale Ŝą  do nich:   –  Niestarannie  przygotowana  forma  drukowa  na  skutek  niecałkowitego  usunięcia  z  niej   resztek  emulsji  pozostałych  z  poprzedniego  u Ŝycia  formy,  nieprawidłowego   przeprowadzenia  hydrofilizacji,  nieodpowiedniego  zagumowania.  Tonowanie   spowodowane  wadliwie  przygotowan ą  form ę  mo Ŝna  usun ąć ,  przemywając  miejsca   tonujące  rozcie ńczon ą  wod ą  amoniakaln ą  (w  celu  zmycia  resztek  emulsji),  następnie   wod ą i roztworem gumy arabskiej.   –  Uszkodzona forma drukowa przez starcie jej warstwy wierzchniej, hydrofilizowanej, farb ą   źle  utartą  lub  zanieczyszczon ą  pyłem  z  papieru  albo  zbyt  silnie  dociśniętymi  walcami   nadającymi  lub  wodnymi.  Szczególnie  szybko  warstw ę  hydrofilow ą  ścierają  walce   nadające,  walce  wodne  lub  obciąg  gumowy  cylindra  po średniego  pokryte  zaschniętą   farb ą. Podobnie zachowują się stwardniałe albo mające zgrubienia lub sp ęcznienia walce   nadające.  W  miejscach  formy  drukowej,  z  których  została  starta  warstwa  uczulona  na   wod ę, adsorbują się związki powierzchniowo czynne (pochodz ące z płynu nawilŜającego)   lub  wolne  kwasy  tłuszczowe  (z  farby)  powodując,  Ŝe  stają  się  one  hydrofobowe.  Po   uzyskaniu zdolno ści zwilŜania się farb ą przyjmują ją z walców nadających i przenosz ą na   nie zadrukowywane miejsca podło Ŝa drukowego.         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    23   –  Nieprawidłowe prowadzenie procesu drukowania, a zwłaszcza zbytnie obniŜenie lepko ści   farby przez dodanie nadmiernej ilo ści słabego pokostu lub oleju drukarskiego, nadmierne   osłabienie  kleisto ści  farby  pastą  skracającą  (farba  brudzi  walce  wodne),  zbyt  grube   nakładanie  farby,  utrzymywanie  zbyt  niskiej  kwasowości  płynu  zwilŜającego    (pH większe niŜ 6), zbyt słabe nawilŜanie formy drukowej, drukowanie z zatłuszczonymi   walcami wodnymi.   Powstawanie barwnych smug w miejscach nie zadrukowywanych jest wywoływane:   -  ścieraniem warstwy hydrofilowej formy drukowej przez źle ustawione „bijące” lub zbyt   silnie dociśnięte walce farbowe nadające,   -  niedostatecznym  nawilŜaniem  formy  drukowej  na  skutek  niewła ściwego  ustawienia   („bicia”) walców wodnych lub nierównego obszycia albo uszkodzenia ich obciągów.   Pogrubianie  rysunku,  okre ślane  równie Ŝ  jako  zatłuszczanie  płyty,  objawia  się   poszerzeniem  znaków  i  linii.  Jednocze śnie  ich  kontury  stają  się  postrz ępione,  za ś  punkty   przyjmują kształt nieregularnych plam. Bezpo średnim powodem tego rodzaju tonowania jest   nadmierne  obniŜenie  lepko ści  farby.  Farba  bardzo  krótka  w  niedostatecznym  stopniu   przechodzi z miejsc drukujących na podło Ŝe drukowe, gromadz ąc się na nich warstw ą coraz   grubsz ą. W chwili utworzenia się warstwy zbyt grubej następuje jej rozgniatanie poza kontury   znaków,  kresek  lub  punktów.  Miejsca  formy  drukowej  w  ten  sposób  zabrudzone   (zatłuszczone)  farb ą  nie  s ą  ju Ŝ  nawilŜane,  trac ą  więc  swój hydrofilowy charakter i stają się   drukującymi. W wyniku czego rysunek zostaje poszerzony, a jego brzegi poszarpane.    Pogrubianie  rysunku  bywa  równie Ŝ  spowodowane  stosowaniem  farby  niedostatecznie   utartej lub zanieczyszczonej pyłem z papieru albo zbyt obfitym jej nakładaniem.    Mo Ŝe  ono  zachodzić  tak Ŝe  w  przypadku  sp ęczniania  obciągu  offsetowego  w  miejscach   drukujących, jednak dopiero po dłu Ŝszym czasie drukowania, je śli farba zawiera du Ŝo suszki   albo  rozpuszczalniki  lub  inne  składniki  łatwo  wnikające  w  ten  obciąg  i  zachowujące  się    w stosunku do niego agresywnie.    Pogrubienie  rysunku  mo Ŝe  wywoła ć  równie Ŝ  płyn  zwilŜający  o  zbyt  małej  kwasowo ści   oraz farby zawierające spoiwo o zbyt wysokiej liczbie kwasowej.    Zanikanie rysunku jest to stopniowe zmniejszanie się intensywno ści barwy odbitek a Ŝ do   całkowitego  jej  zaniku.  Obserwowane  bywa  najcz ęś ciej  w  jasnych  półtonach  reprodukcji   rastrowanych, a więc w miejscach, w których punkty są małe.    Zanikanie rysunku mo Ŝe wystąpić, je Ŝeli:   -  kwasowo ść  roztworu zwilŜającego jest za wysoka (pH poniŜej 4,5),    -  liczba  kwasowa  spoiwa  farby  za  niska  (mniejsza  niŜ  678);  dodanie  do  kałamarza  kilku   kropel  kwasów  tłuszczowych  (np.  oleiny)  wystarczająco  podwy Ŝsza  liczb ę  kwasow ą   farby,    -  nawilŜanie formy drukowej jest bardzo intensywne,    -  kopia jest nieprawidłowo wykonana,    -  nacisk między cylindrami po średnim i dociskowym jest zbyt słaby.    Inne rodzaje utrudnie ń   Oprócz  specyficznych  utrudnie ń  występujących  w  drukowaniu  technik ą  offsetow ą,   w technice  tej  występują  tak Ŝe  utrudnienia  analogiczne  do  spotykanych  w  technice   typograficznej.   Zmienione  warunki  drukowania  wywołują  jednak pojawienie się pewnych odmienno ści.   Na  przykład  nieobracanie  się  farby  w  kałamarzu  bywa  powodowane  dodatkowo  –   intensywnym nawilŜaniem: nadmiar płynu zwilŜającego przedostaje się na walce farbowe, za ś   z  nich  do  kałamarza  powodując,  po  wymieszaniu  z  jego  zawarto ścią  wzbogacenie  farby   w wod ę. Utworzona mieszanina ma znacznie niŜsz ą lepko ść  i gorzej obraca się w kałamarzu.         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    24   Zbyt  obfite  podawanie  wody  mo Ŝe  więc  wpłyn ąć   niekorzystnie  na  zachowanie  się  farby   w kałamarzu.   Zbieranie  się  farby  na  formie  drukowej  i  obciągu  cylindra  po średniego  sprawia,  Ŝe   płaszczyzny na odbitce s ą pokryte nierówno, ich brzegi oraz linie stają się postrz ępione, za ś   drobne miejsca niedrukujące na formie wypełnia farba.   Wszystko to następuje, je śli:   -  pigment jest zbyt twardy, niedostatecznie rozdrobniony lub trudno zwilŜalny spoiwem,   -  spoiwo ma zbyt nisk ą lepko ść  lub farba jest przepigmentowana.   Zbieraniu się farby mo Ŝna przeciwdziała ć dodając do niej nieco mocnego lub średniego   pokostu, dobrze zwilŜającego pigment.   Pigmenty  gruboziarniste,  o  twardej  teksturze,  ścierają  płytę.  Powa Ŝne  jej  uszkodzenie   mo Ŝe nastąpić ju Ŝ po wykonaniu kilku setek odbitek.   Zanikanie  farby  na  rozcierających  walcach  metalowych  występuje  natomiast  po  kilku   godzinach  drukowania.  Powodem  bywa  albo  nadmierne  nawilŜanie,  zwłaszcza  roztworem   o du Ŝej kwasowo ści, albo zbyt mała hydrofobowo ść  farby, a więc du Ŝa łatwo ść  mieszania się   jej  z  wod ą, umo Ŝliwiająca przenikanie płynu przez warstw ę farby, do powierzchni walców.   Pokrywanie ich farb ą mo Ŝna nasilić przez:    -  dodanie mocnego pokostu,    -  przetarcie walców pumeksem, a następnie rozcie ńczonym roztworem kwasu azotowego.   Do  ponownego  rozprowadzenia  farby  na  walcach  wolno  przystąpić  dopiero  po  całkowitym   ich wyschnięciu.   Obecno ść   zanieczyszcze ń  w  farbie  uzewn ętrznia  się  cz ęś ciej  i  wyra źniej  w  drukowaniu   offsetowym  niŜ  w  drukowaniu  typograficznym.  Pył,  lu źne  włókna  i  strz ępki  papieru  oraz   kawałki  ko Ŝucha  z  farby  z  łatwo ścią  przyklejają  się  do  gumy,  powodując  powstawanie   słoneczek. Nazw ą tą okre śla się ciemne punkty okolone jasn ą otoczk ą. ObniŜają one jako ść    druków,  a  w  przypadkach  liczniejszego  występowania  całkowicie  go  dyskwalifikują.    Do tworzenia się słoneczek dochodzi w przypadkach:   -  kruszenia się i odpryskiwania warstwy powlekającej papierów kredowanych,   -  obecno ści pyłu i włókien oderwanych przy cięciu papieru,   -  zanieczyszczenia farby.  Jako środki łagodz ące to utrudnienie, a nieraz zapobiegające mu, zaleca się:    -  odpylenie papieru i przetarcie brzegów wod ą,   -  pokrycie  papieru  (laminowanie)  jasnym  i  nie  ciemniejącym  pokostem,  nieco   rozcie ńczonym rozpuszczalnikiem u Ŝywanym do farb szybko się utrwalających,   -  nawilŜenie powierzchni arkuszy (laminowanie wod ą),   -  w  przypadku  pracy  na  maszynie  dwukolorowej  drukowanie  najpierw  farb ą  jasn ą  –  co   mo Ŝe  by ć  traktowane  jako  „laminowanie”.  Farb ą  ciemniejsz ą,  na  której  słoneczka  są   bardziej widoczne, nale Ŝy drukowa ć jako drug ą.   Złe  przyjmowanie  farby  przez  poprzednio  nało Ŝon ą  występuje  zarówno  w  technice   drukowania offsetowego, jak i typograficznego.  Objawia się ono w dwojaki sposób:   –  Farba  druga  nie  nakłada  się  cienk ą,  równomiern ą  warstw ą,  lecz  "pełza"  zbiegając  się    w  kropelki  lub  tworzy  błyszcz ące  plamy,  obok  których  są  widoczne  miejsca  bardziej   matowe  i  ja śniejsze.  Objawy  takie  wskazują,  Ŝe  farba  druga  nie  w  pełni  zwilŜa  farb ę   pierwsz ą, na skutek jej zbyt twardego zaschnięcia („zeszklenia się”). Własno ść  tę mają np.   farby zawierające znaczne ilo ści olejów lub Ŝywic schn ących. W czasie ich utrwalania się   powstaje  nieco  gliceryny.  Rozprzestrzenia  się  ona  następnie  cieniutk ą  warstw ą  na   powierzchni  zaschniętej  farby  i  jako  ciecz  silnie  hydrofilowa  utrudnia  zwilŜenie  jej   następn ą  „tłustą”  farb ą.  Za  daleko  posunięte  wyschnięcie  farby  pierwszej    i  obecno ść   gliceryny  utrudniają  więc  poprawne  nało Ŝenie  następnych.  Środkiem         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    25   zapobiegającym jest przystąpienie do drukowania ju Ŝ wtedy, gdy pierwszy nadruk nie jest   jeszcze  zupełnie  wyschnięty.  Nieraz  bywa  praktykowane  przetarcie  wilgotn ą  szmatk ą   druku  źle  przyjmującego  farb ę  w  celu  usunięcia  z  niego  warstewki  gliceryny.    W przypadkach, w których wiadomo, Ŝe farba drukowana jako pierwsza zasycha szybko,   tworz ąc  błonk ę  tward ą  i  szklistą,  dobrze  jest  doda ć  do  niej  nieco  oleju  rycynowego.   Ułatwi  on  przyjmowanie  farby  następnej.  Ten  rodzaj  niepełnego  zwilŜania  powierzchni   druku  jest  charakterystyczny  dla  farb  zawierających  zbyt  du Ŝo  suszki  (zwłaszcza   kobaltowej), twarde Ŝywice lub nadmiar spoiwa.    –  Farba  druga  wła ściwie  pokrywa  ju Ŝ  utrwalon ą  pierwsz ą  warstw ę  farby.  Wygląd  cało ści   jest  zadowalający  bezpo średnio  po  zako ńczeniu  drukowania.  Jednak  po  wyschnięciu   warstwy drugiej okazuje się, Ŝe związanie jej z warstw ą pierwsz ą jest niewystarczające,   nadruk  łatwo  się ściera  i  ma Ŝe.  Przypadek  taki  zachodzi,  je Ŝeli  pierwsza  farba  zawiera   zbyt  du Ŝo  nieschn ących  substancji  mazistych,  jak  woski,  tłuszcze,  wazelina  lub  oleje   mineralne o du Ŝej lepko ści. Do farby drukowanej jako pierwsza wolno zatem doda ć tylko   drobne ilo ści pasty skracającej zapobiegającej zrywaniu, pyleniu lub innym utrudnieniom.   Warstwy farb kolejno cienko nakładanych wiąŜą  się z sob ą lepiej niŜ warstwy nało Ŝone   grubo.  Farby  bogate  w  pigment  przyjmują  następn ą  farb ę  łatwiej  niŜ  farby  rozrzedzone   pokostem.       4.3.2. Pytania sprawdzające      Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jeste ś przygotowany do wykonania ćwicze ń.   1.  Jakie s ą najcz ęś ciej spotykane utrudnienia podczas drukowania technik ą offsetow ą?   2.  Czym charakteryzuje się zjawisko barwienia podczas drukowania offsetowego?   3.  Jakie s ą przyczyny wymywania pigmentów z farby podczas drukowania offsetowego?   4.  Czym charakteryzuje się zjawisko emulgowania farby?   5.  Jakie znasz sposoby uniknięcia emulgowania farby?   6.  Czym charakteryzuje się tonowanie w drukowaniu offsetowym?   7.  Jakie znasz przyczyny tworzenia się plam podczas drukowania offsetowego?   8.  Czym spowodowane jest zjawisko pogrubiania rysunku w drukowaniu offsetowym?   9.  Jakie s ą przyczyny zanikania rysunku podczas drukowania technik ą offsetow ą?   10. Co powoduje powstawanie tzw. słoneczek w procesie drukowania offsetowego?   11. Czym  charakteryzuje  się  zjawisko  złego  przyjmowania  farby  w  technice  offsetowej    i jakie s ą jego konsekwencje?       4.3.3. Ćwiczenia    Ćwiczenie 1   Dysponując  formami  offsetowymi  i  odpowiadającymi  im  odbitkami  drukarskimi  na   których  występuje  zabarwienie  w  miejscach  niedrukujących  formy,  okre śl  w  których   przypadkach jest to spowodowane zjawiskiem barwienia, a w których zjawiskiem tonowania.       Sposób wykonania ćwiczenia      Aby wykona ć ćwiczenie, powiniene ś:   1)  dobra ć parami offsetowe formy drukowe i odpowiadające im odbitki drukarskie,   2)  zlokalizowa ć miejsca na odbitkach drukarskich, w których występuje zabarwienie,   3)  zbada ć formy drukowe w miejscach zabarwienia odbitek drukarskich przy pomocy lupy,   4)  okre ślić jako ść  form drukowych w miejscach zabarwie ń odbitek drukarskich,         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    26   5)  okre ślić  w  których  przypadkach  zabarwienie  odbitek  jest  spowodowane  barwieniem,    a w których tonowaniem.      Wyposa Ŝenie stanowiska pracy:   –  offsetowe  formy  drukowe  i  odpowiadające  im  odbitki  drukarskie,  na  których  występuje   zabarwienie  powierzchni  niedrukujących  formy  drukowej,  spowodowane  barwieniem   oraz tonowaniem,   –  lupa,  –  poradnik dla ucznia.  Ćwiczenie 2   Spo śród  odbitek  drukarskich  wykonanych  technik ą  offsetow ą  wska Ŝ  te,  na  których   występuje  zjawisko  pogrubiania  rysunku.  Okre śl  przyczyny  jego  powstania  i  sposoby   uniknięcia tego zjawiska.       Sposób wykonania ćwiczenia      Aby wykona ć ćwiczenie, powiniene ś:   1)  dokładnie obejrze ć dostępne odbitki drukarskie przy pomocy lupy,   2)  zidentyfikowa ć odbitki na których występuje pogrubianie rysunku,   3)  okre ślić przyczyny powstawania zjawiska pogrubiania rysunku,   4)  wskaza ć sposoby zapobiegania pogrubianiu rysunku.      Wyposa Ŝenie stanowiska pracy:   -  odbitki  drukarskie  wykonane  technik ą  offsetow ą  wła ściwe  jako ściowo  oraz    z występującym na nich zjawiskiem pogrubiania rysunku,    -  lupa,    -  poradnik dla ucznia.    Ćwiczenie 3   Spo śród  odbitek  drukarskich  wykonanych  technik ą  offsetow ą  wska Ŝ  te,  na  których   występują słoneczka. Okre śl przyczyny ich powstania i sposoby uniknięcia tego zjawiska.       Sposób wykonania ćwiczenia      Aby wykona ć ćwiczenie, powiniene ś:   1)  dokładnie obejrze ć dostępne odbitki drukarskie,   2)  zidentyfikowa ć odbitki na których występują słoneczka,   3)  okre ślić przyczyny powstawania słoneczek,   4)  wskaza ć sposoby zapobiegania powstawaniu słoneczek.      Wyposa Ŝenie stanowiska pracy:   -  odbitki  drukarskie  wykonane  technik ą  offsetow ą  wła ściwe  jako ściowo  oraz    z występującym na nich słoneczkami,    -  poradnik dla ucznia.            „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    27   4.3.4. Sprawdzian postępów    Czy potrafisz:  Tak  Nie   1)  wymieni ć  najcz ęś ciej  spotykane  utrudnienia  w  procesie  drukowania   technik ą offsetow ą?  
  
   2)  scharakteryzowa ć zjawisko barwienia w technice offsetowej?  
  
   3)  scharakteryzowa ć  wymywanie  pigmentów  z  farby  w  technice   offsetowej?  
  
   4)  wyja śnić proces emulgowania farby?  
  
   5)  wyja śnić na czym polega tonowanie w technice offsetowej?  
  
   6)  wyja śnić przyczyny tworzenia się plam o ró Ŝnych kształtach podczas   drukowania technik ą offsetow ą?  
  
   7)  wymienić  czynniki  powodujące  zanikanie  rysunku  w  drukowaniu   offsetowym?  
  
   8)  scharakteryzowa ć  zjawisko  pogrubiania  rysunku  w  drukowaniu   offsetowym?  
  
   9)  scharakteryzowa ć  zjawisko  tworzenia  się  słoneczek  w  drukowaniu   offsetowym?  
  
   10) scharakteryzowa ć  zjawisko  złego  przyjmowania  farby  w  technice   offsetowej i okre ślić jego konsekwencje?  
  
         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    28   4.4. Utrudnienia w procesie drukowania technik ą rotograwiurow ą      4.4.1. Materiał nauczania      W  maszynach  wklęsłodrukowych  elementy  współdziałające  w  przenoszeniu  farby  na   podło Ŝe  drukowe  są  nieliczne.  Nale Ŝą   do  nich:  kałamarz,  cylinder  formowy,  rakiel  (nó Ŝ   zgarniający) i cylinder dociskowy.    Kałamarz  jest  nieco  inaczej  zbudowany  niŜ  w  maszynach  pozostałych  technik   drukowania,  gdy Ŝ  stanowi  tylko  zbiornik  farby  bez  mo Ŝliwo ści  regulowania  jej  pobierania    i bez duktora. Cylinder formowy, cz ęś ciowo zanurzony w farbie, pobiera ją w wykonane na   jego powierzchni kałamarzyki farbowe i przenosi na zadrukowywane podło Ŝe. Nadmiar jej,   po zebraniu go przez rakiel, spływa z cylindra do kałamarza. W maszynach nowoczesnych,    z  centralnym  podawaniem  farby,  jest  ona  natryskiwana  na obracający się cylinder formowy   lub  nadawana  za  po średnictwem  walca  z  powierzchnią  szczotkow ą.  Jej  nadmiar  po   przes ączeniu  jest  przepompowywany  z  powrotem  do  zbiornika  centralnego.  Obciągnięty   gum ą  cylinder  dociskowy  (tzw.  preser)  zapewnia  docisk  zadrukowywanego  podło Ŝa  do   cylindra formowego.    Szybko  obracający  się,  cz ęś ciowo  zanurzony  w  farbie,  cylinder  formowy  mo Ŝe   powodowa ć jej pienienie się.    Pienienie  się  farby  w  kałamarzu  jest  utrudnieniem  do ść   cz ęsto  występującym  na   maszynach  wklęsłodrukowych.  W  przypadkach,  w  których  staje  się  ono  intensywne,  piana   pokrywa oczyszczon ą ju Ŝ działaniem rakla powierzchnię cylindra formowego, z którego jest   przenoszona na podło Ŝe drukowe w postaci nieregularnych plam. O zapobieganiu tworzeniu   się piany wspomniano przy omawianiu farb fleksograficznych.   Zadanie  rakla  polega  na  usuwaniu  farby  z  nie  drukujących  elementów  powierzchni   cylindra  formowego.  Usuwanie  jest  połączone  z  tarciem,  a  to  z  kolei  powoduje  ścieranie   metalu  z  powierzchni  obracającego  się  cylindra.  W  wyniku  tego  zmniejsza  się  stopniowo   głęboko ść   trawienia  i  maleje  ilo ść   pobieranej  farby.  W  ko ńcowej  cz ęś ci  nakładu  odbitki   opuszczające maszyn ę stają się coraz bledsze, a Ŝ do zaniknięcia punktu w światłach. Proces   ten przebiega wolno i jest techniczn ą konieczno ścią.   Ścieranie  cylindra  formowego  jest  więc  naturalnym  skutkiem  pracy  rakla.  Farby   zawierające  twardy  lub  niedostatecznie  rozdrobniony  pigment  pod  naciskiem  rakla   przyspieszają ścieranie powierzchni cylindra, nie nadają się zatem do drukowania. Zbyt silnie   „zeszlifowany” cylinder formowy staje się nieu Ŝyteczny i musi by ć zastąpiony nowym.   Powstawanie rys na cylindrze formowym jest wywoływane twardymi cz ąstkami ró Ŝnego   pochodzenia, zanieczyszczającymi farb ę. Dostają się one między rakiel a cylinder, powodując   powstawanie na jego powierzchni rys, które na podłoŜu drukowym tworz ą („drukują”) linie   proste. Podobne objawy mog ą pochodzić równie Ŝ od skaleczonego rakla.   Flokulacja  i  sedymentacja  pigmentów  pojawiają  się,  podobnie  jak  w  przypadku  farb   fleksograficznych, na skutek nieprawidłowego ich rozcie ńczania. Bywa ono konieczne w celu   uzupełnienia  ubytku  rozpuszczalnika,  ulatniającego  się  z  kałamarza  farbowego   i z powierzchni cylindra formowego. Dolewanie rozpuszczalnika do farby powinno odbywa ć   się powoli, z przerwami i przy ciągłym mieszaniu. Nieprzestrzeganie tej zasady powoduje, Ŝe   w farbie tworz ą się kłaczki, grudki lub osad.   Rozcie ńczanie  farby  w  kałamarzu  nale Ŝy  przeprowadza ć  tylko  podczas  biegu  maszyny.   Zbyt  szybkie  zasychanie  farby  na  cylindrze  formowym  powoduje,  Ŝe  podło Ŝe  drukowe   przykleja się do jego powierzchni. Jednocze śnie zbyt lepka farba pozostaje w kałamarzykach   farbowych.           „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    29   Objawy takie występują, je Ŝeli:   –  farba zawiera zbyt lotny rozpuszczalnik,  –  kałamarz został źle zakryty,    –  maszyna pracuje za wolno,   –  temperatura w hali maszyn jest za wysoka albo przepływ powietrza zbyt intensywny,   –  rakiel niedokładnie zbiera nadmiar farby.   Zbyt  wolne  wysychanie  farby  na  podło Ŝu  drukowym  prowadzi,  przy  ponownym   nawijaniu  wstęgi,  do  zabrudzenia  jej  strony  nie  zadrukowanej,  miejscowego  sklejenia  lub   nawet do całkowitego jej zlepienia się (tzw. blocking).   Tego rodzaju utrudnienia, podobnie jak w drukowaniu fleksograficznym, są powodowane   przez:  –  zbyt wolne ulatnianie się rozpuszczalnika,    –  nadmiernie wysok ą lepko ść  farby albo grube jej nakładanie,    –  niezadowalające  funkcjonowanie  układu  suszenia,  zwłaszcza  nie  dość   intensywn ą   cyrkulację ciepłego powietrza.      Zapychanie  kałamarzyków  farbowych,   zwane  zabijaniem  formy,  jest  to  gromadzenie   się w nich zg ęstniałej lub zanieczyszczonej farby.   Występuje, je Ŝeli:   –  rozpuszczalnik jest zbyt lotny,   –  farba zawiera zanieczyszcz ęnia lub niewystarczająco rozdrobniony pigment,    –  farba  niedostatecznie  zwilŜa  podło Ŝe  drukowe  i  jest  przez  nie  tylko  w  małym  stopniu   przejmowana,    –  rakiel pozostawia zbyt du Ŝo farby na cylindrze,    –  w otoczeniu cylindra formowego panuje silny przepływ powietrza.    Zadymienie  jest  to  słabo  zabarwiony  nalot,  pojawiający  się  zazwyczaj  na  całej   zadrukowywanej powierzchni, gdy:   –  cylinder formowy jest chropowaty,   –  podkładki niewła ściwie umieszczone w obciągu,    –  rakiel pracuje wadliwie,   –  farba wysycha zbyt wolno.    W tym ostatnim przypadku nale Ŝy:    –  korzysta ć z rozcie ńczalnika o większej lotno ści,    –  stosowa ć słaby nawiew powietrza wzdłu Ŝ rakla.    Wylewanie się farby z kałamarzyków, powodujące zniekształcenia linii brzegowych, jest   powodowane:  –  oddziaływaniem elektryczno ści statycznej, nagromadzonej na zadrukowywanym podło Ŝu,    –  nieprawidłowym wykonaniem formy drukowej,   –  zbyt nisk ą lepko ścią farby dla danej prędko ści obwodowej cylindra formowego.       4.4.2. Pytania sprawdzające      Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jeste ś przygotowany do wykonania ćwicze ń.   1.  Jakie utrudnienia w drukowaniu s ą charakterystyczne dla techniki rotograwiurowej?   2.  Czym charakteryzuje się zjawisko pienienia się farby?   3.  Jakie czynniki maja wpływ na ścieranie się cylindra formowego w rotograwiurze?   4.  Jakie s ą przyczyny powstawania rys na cylindrze formowym w technice rotograwiurowej?   5.  Jakie s ą konsekwencje powstania rys na rotograwiurowym cylindrze formowym?   6.  Jakie s ą przyczyny powstawania zjawisk flokulacji i sedymentacji pigmentów?         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    30   7.  Jakie  są  przyczyny  zbyt  szybkiego  zasychania  farby  na  cylindrze  formowym   w rotograwiurze?   8.  Jakie s ą przyczyny zbyt wolnego wysychania farby na podło Ŝu drukowym?   9.  Co powoduje zapychanie się kałamarzyków farbowych formy rotograwiurowej?   10. Czym charakteryzuje się zjawisko zadymienia w drukowaniu rotograwiurowym?   11. Jakie s ą przyczyny wylewania się farby z kałamarzyków formy rotograwiurowej?      4.4.3. Ćwiczenia   Ćwiczenie 1   Spo śród odbitek drukarskich wykonanych technik ą rotograwiurow ą wska Ŝ te, na których   występuje zjawisko zadymienia. Okre śl przyczyny jego powstania i sposoby uniknięcia tego   zjawiska.       Sposób wykonania ćwiczenia      Aby wykona ć ćwiczenie, powiniene ś:   1)  dokładnie obejrze ć dostępne odbitki drukarskie przy pomocy lupy,   2)  zidentyfikowa ć odbitki na których występuje zadymienie,   3)  okre ślić przyczyny powstawania zjawiska zadymienia,   4)  wskaza ć sposoby zapobiegania zadymieniu na odbitkach.      Wyposa Ŝenie stanowiska pracy:   -  odbitki  drukarskie  wykonane  technik ą  rotograwiurow ą  wła ściwe  jako ściowo  oraz    z występującym na nich zjawiskiem zadymienia,    -  lupa,    -  poradnik dla ucznia.       Ćwiczenie 2   Spo śród  odbitek  drukarskich  wykonanych  technik ą  rotograwiurow ą  wska Ŝ  te,  które   wykonane  były  przy  u Ŝyciu  cylindra  formowego  zawierającego  rysy.  Okre śl  przyczyny   i konsekwencje powstawania rys na cylindrze formowym w technice rotograwiurowej.       Sposób wykonania ćwiczenia      Aby wykona ć ćwiczenie, powiniene ś:   1)  dokładnie obejrze ć dostępne odbitki drukarskie przy pomocy lupy,   2)  zidentyfikowa ć odbitki wykonane przy u Ŝyciu cylindra formowego zawierającego rysy,   3)  okre ślić przyczyny i konsekwencje powstawania rys na cylindrze formowym w technice   rotograwiurowej.      Wyposa Ŝenie stanowiska pracy:   -  odbitki  drukarskie  wykonane  technik ą  rotograwiurow ą  przy  u Ŝyciu  cylindra  formowego   wła ściwej jako ści oraz zawierającego rysy,    -  lupa,    -  poradnik dla ucznia.            „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    31   Ćwiczenie 3    Zidentyfikuj  odbitki  wykonane  technik ą  rotograwiurow ą,  na  podstawie  przykładowych   tekstowo-ilustracyjnych odbitek drukarskich. Uzasadnij wybór i przedstaw charakterystyczne   cechy odbitek wykonanych technik ą rotograwiurow ą.      Sposób wykonania ćwiczenia      Aby wykona ć ćwiczenie, powiniene ś:   1)  dokładnie  obejrze ć  przykładowe  odbitki  wykonane  ró Ŝnymi  technikami  druku,  przy   uŜyciu lupy,   2)  zidentyfikowa ć odbitki wykonane technik ą rotograwiurow ą,   3)  uzasadnić  wybór  odbitek  na  podstawie  cech  charakterystycznych  drukowania   rotograwiurowego,   4)  przedstawić  wnioski  dotycz ące  dokonanego  wyboru  i  cech  charakterystycznych  odbitek   rotograwiurowych.      Wyposa Ŝenie stanowiska pracy:   –  tekstowo-ilustracyjne odbitki drukarskie wykonane ró Ŝnymi technikami druku,   –  lupa,  –  poradnik dla ucznia.   Ćwiczenie 4   Spo śród odbitek drukarskich wykonanych technik ą rotograwiurow ą wska Ŝ te, na których   występuje  zjawisko  wylewania  się  farby  z  kałamarzyków.  Okre śl  przyczyny  powstawania   tego zjawiska.       Sposób wykonania ćwiczenia      Aby wykona ć ćwiczenie, powiniene ś:   1)  dokładnie obejrze ć dostępne odbitki drukarskie przy pomocy lupy,   2)  zidentyfikowa ć  odbitki  na  których  występuje  zjawisko  wylewania  się  farby    z kałamarzyków,   3)  okre ślić przyczyny powstawania zjawiska wylewania się farby z kałamarzyków.      Wyposa Ŝenie stanowiska pracy:   -  odbitki  drukarskie  wykonane  technik ą  rotograwiurow ą  wła ściwe  jako ściowo  oraz    z występującym na nich zjawiskiem wylewania się farby z kałamarzyków,    -  lupa,    -  poradnik dla ucznia.               „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    32   4.4.4. Sprawdzian postępów    Czy potrafisz:  Tak  Nie   1)  wymieni ć podstawowe utrudnienia spotykane w drukowaniu technik ą   rotograwiurow ą?  
  
   2)  scharakteryzowa ć zjawisko pienienia się farby?  
  
   3)  okre ślić  czynniki  powodujące  ścieranie  się  cylindra  formowego     w rotograwiurze?  
  
   4)  okre ślić  przyczyny  powstawania  rys  na  cylindrze  formowym     w rotograwiurze?  
  
   5)  scharakteryzowa ć  zjawisko  flokulacji  i  sedymentacji  pigmentów     w farbie rotograwiurowej  
  
   6)  wymienić  czynniki  mające  wpływ  na  zbyt  szybkie  zasychanie  farby   na cylindrze formowym podczas drukowania rotograwiurowego?  
  
   7)  wymienić czynniki mające wpływ na zbyt wolne wysychanie farby na   podło Ŝu drukowym podczas drukowania rotograwiurowego?  
  
   8)  okre ślić  czynniki  powodujące  zapychanie  kałamarzyków  farbowych   formy rotograwiurowej?  
  
   9)  omówić  na  czym  polega  zadymienie  zadrukowywanej  powierzchni   podczas drukowania technik ą rotograwiurow ą ?  
  
   10) wymienić  czynniki  mające  wpływ  na  wylewanie  się  farby     z kałamarzyków formy rotograwiurowej  
  
         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    33   5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ     INSTRUKCJA DLA UCZNIA   1.  Przeczytaj uwa Ŝnie instrukcję.   2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.   3.  Zapoznaj się z zestawem zada ń testowych.   4.  Test  zawiera  20  zada ń.  Do  ka Ŝdego  zadania  dołączone  są  4  mo Ŝliwo ści  odpowiedzi.   Tylko jedna jest prawidłowa.   5.  Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce   znak X. W przypadku pomyłki nale Ŝy błędn ą odpowied ź zaznaczy ć kółkiem, a następnie   ponownie zakre ślić odpowied ź prawidłow ą.   6.  Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy b ędziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.   7.  Je śli udzielenie odpowiedzi b ędzie Ci sprawiało trudno ść , wtedy odłó Ŝ jego rozwiązanie   na pó źniej i wró ć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.   8.  Na rozwiązanie testu masz 45 min.   9.  Po zako ńczeniu testu podnie ś rękę i zaczekaj a Ŝ nauczyciel odbierze od Ciebie prac ę.      Powodzenia!        Materiały dla ucznia:   –  instrukcja,  –  zestaw zada ń testowych,   –  karta odpowiedzi.          „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    34   ZESTAW ZADA Ń TESTOWYCH      1.  Pasowanie kolorów jest definiowane jako   a)  zgodno ść  kolorów odbitki drukarskiej z odbitk ą wzorcow ą.   b)  stopie ń dokładno ści pokrycie się obrazów z kolejnych form drukowych.   c)  zgodno ść  g ęsto ści optycznej odbitki drukarskiej z odbitk ą wzorow ą.   d)  zgodno ść  pokrycia punktów rastrowych odbitki drukarskiej.      2.  Murzenie na odbitkach drukarskich przejawia się   a)  powstawaniem plam na odbitkach drukarskich.   b)  zmniejszeniem ostro ści rysunku spowodowanym złym pasowaniem kolorów.   c)  zorientowanym w jednym kierunku powiększeniem rozmiaru elementów w druku.    d)  powstawaniem słoneczek na odbitkach drukarskich.      3.  Przyczyn ą dublowania na odbitkach jest   a)  odbicie się farby na obciągu w miejscu lekko przesuniętym do wła ściwego.   b)  niewła ściwy obciąg na cylindrze po średnim.   c)  zbyt du Ŝy nacisk cylindra dociskowego.    d)  zbyt du Ŝa ilo ść  farby przekazywanej przez zespół farbowy.      4.  Zale Ŝno ść  g ęsto ści optycznej pól pełnych od grubo ści warstwy farby drukarskiej jest   a)  liniowa.   b)  stała.    c)  liniowa lub stała.    d)  nieliniowa.      5.  Przyrost warto ści tonalnej podczas drukowania związany jest   a)  ze zbyt małą ilo ścią farby przekazywanej na form ę drukow ą.   b)  ze zbyt małą ilo ścią farby przekazywanej na podło Ŝe drukowe.   c)  z deformacją punktów rastrowych.    d)  ze zbyt małą ilo ścią farby w kałamarzu farbowym.      6.  Podstawowe parametry jako ściowe form drukowych to   a)  wytrzymało ść   drukowa,  jako ść   odwzorowania  oryginału,  zdolno ść   przenoszenia   farby drukowej.   b)  wytrzymało ść  drukowa, wytrzymało ść  mechaniczna, jako ść  odwzorowania obrazu.   c)  jako ść  odwzorowania oryginału, zdolno ść  przyjmowania farby, wytrzymało ść .   d)  jako ść  przenoszenia oryginału, wytrzymało ść  mechaniczna, zdolno ść  przyjmowania   farby drukarskiej.      7.  Densytometry dzielimy na   a)  mechaniczne i fotograficzne.   b)  refleksyjne i elektrofotograficzne.   c)  transmisyjne i mechaniczne.    d)  refleksyjne i transmisyjne.       8.  Zbyt powolne wysychanie farby w technice fleksograficznej mo Ŝna rozpozna ć m.in. po   a)  zbyt płytkim wsiąkaniu farby.   b)  brudzeniu strony zadrukowywanej podło Ŝa drukowego.   c)  przechodzeniu na form ę farby uprzednio nało Ŝonej.    d)  tonowaniu odbitek.         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    35   9.  Flokulacja lub sedymentacja pigmentów występuje w wyniku   a)  dodania do farby zbyt du Ŝej ilo ści rozpuszczalnika.   b)  dodania do farby zbyt małej ilo ści rozpuszczalnika.   c)  dodania do farby zbyt du Ŝej ilo ści pigmentu.    d)  odparowania rozpuszczalnika z farby.      10. Krwawienie we fleksografii występuje, gdy   a)  w farbie powstają kłaczki i osad.   b)  farba ma zbyt du Ŝą  g ęsto ść .   c)  wokół punktów i wzdłu Ŝ linii powstaje barwny wyciek.    d)  farba jest zbyt rzadka.      11. Pienienie się farby w kałamarzu mo Ŝe wystąpić na skutek   a)  zbyt niskiego napięcia powierzchniowego farby.   b)  zbyt szybko obracających się walców w kałamarzu.   c)  zbyt wolno obracających się walców w kałamarzu.    d)  zbyt rzadkiej farby.      12. Barwienie w drukowaniu offsetowym objawia się jako   a)  barwny nalot na powierzchniach nie drukujących formy drukowej.   b)  obecno ść  barwnych plam o regularnych kształtach na odbitkach.   c)  tonowanie (tłuszczowe) odbitek.    d)  obecno ść  regularnych smug na odbitkach.       13. Emulgowanie farby z płynem zwilŜającym jest zazwyczaj wynikiem nadmiernego   a)  zmniejszenia jej g ęsto ści.   b)  zwiększenia jej lepko ści.   c)  obniŜenia jej lepko ści.    d)  zwiększenia jej g ęsto ści.      14. Zanikanie rysunku w drukowaniu offsetowym mo Ŝe wystąpić między innymi w wyniku   a)  zbyt g ęstego roztworu zwilŜającego.   b)  zbyt słabego roztarcia farby.   c)  zbyt małego nawilŜania formy drukowej.    d)  zbyt intensywnego nawilŜania formy drukowej.      15. Słoneczka na odbitkach offsetowych to   a)  jasne plamy.   b)  ciemne punkty okolone jasn ą otoczk ą.   c)  ciemne smugi.    d)  ciemne smugi z jasnym obramowaniem.      16. Zabijanie formy rotograwiurowej to   a)  rysowanie jej powierzchni przez niewła ściwie pracujący rakiel.   b)  niewła ściwe wytrawienie formy.   c)  dostarczanie do niej zbyt małej ilo ści farby.    d)  zapychanie kałamarzyków farbowych przez zg ęstniałą lub zanieczyszczon ą farb ę.           „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    36   17. Ścieranie się cylindra formowego w rotograwiurze jest wynikiem   a)  nieprawidłowego trawienia cylindra.   b)  pracy rakla.   c)  oddziaływania rozpuszczalników z farby na cylinder formowy.    d)  zbyt małej głęboko ści kałamarzyków formy rotograwiurowej.       18. Pasowanie  kolorów  odbitki  drukarskiej  dla  techniki  offsetowej  jest  akceptowalne  je Ŝeli   wzajemne przesuniecie obrazów cz ąstkowych wynosi   a)  poniŜej ½ stałej rastra.   b)  0,5 mm.   c)  ⅔ stałej rastra.    d)  0,75 mm.      19. Murzenie na odbitkach drukarskich spowodowane jest   a)  rozciągnięciem się podło Ŝa drukowego.   b)  po ślizgiem powierzchni między którymi następuje przenoszenie farby.   c)  złym pasowaniem kolorów.    d)  niewła ściw ą farb ą drukarsk ą.      20. Dublowanie na odbitkach drukarskich przejawia się   a)  złym pasowaniem kolorów.   b)  zbyt małą intensywno ścią barw.   c)  obecno ścią lekko przesuniętego obrazu o mniejszej intensywno ści zabarwienia.    d)  zabijaniem punktów rastrowych.         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    37   KARTA ODPOWIEDZI      Imię i nazwisko ...............................................................................      Kontrolowanie procesów drukowania      Zakre śl poprawn ą odpowied ź.      Nr   zadania  Odpowied ź  Punkty    1  a  b  c  d     2  a  b  c  d     3  a  b  c  d     4  a  b  c  d     5  a  b  c  d     6  a  b  c  d     7  a  b  c  d     8  a  b  c  d     9  a  b  c  d     10  a  b  c  d     11  a  b  c  d     12  a  b  c  d     13  a  b  c  d     14  a  b  c  d     15  a  b  c  d     16  a  b  c  d     17  a  b  c  d     18  a  b  c  d     19  a  b  c  d     20  a  b  c  d     Razem:         „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”    38   6. LITERATURA       1.  Cichocki L., Pawlicki T., Ruczka I.: Poligraficzny słownik terminologiczny. Polska Izba   Druku, Warszawa 1999   2.  Ciupalski  S.:  Maszyny  drukujące  konwencjonalne.  Oficyna  Wydawnicza  Politechniki   Warszawskiej, Warszawa 2001   3.  Czichon  H.,  Czichon  M.:  Technologia  form  offsetowych.  Oficyna  Wydawnicza   Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2002   4.  Czichon H., Magdzik S., Jakucewicz S.: Formy drukowe. WSiP, Warszawa 1996   5.  Dru ździel M., Fijałkowski T.: Maszyny i urz ądzenia typograficzne. WSiP, Warszawa 1978   6.  Gruin I.: Materiały polimerowe. Wydawnictwa Naukowe PWN, Warszawa 2003   7.  Gruszczy ński Cz.: Farby graficzne. WSiP, Warszawa 1990   8.  Haftmann  H.:  Podstawy  techniki  pomiarowej  dla  poligrafów.  Wydawnictwa  Naukowo-  Techniczne, Warszawa 1983   9.  Jakucewicz  S.,  Magdzik  S.:  Materiałoznawstwo  dla  szkół  poligraficznych.  WSiP,   Warszawa 2001   10. Jakucewicz S., Czichon M., Czichon H.: Materiałoznawstwo poligraficzne. Wydawnictwa   PW, Warszawa 1992   11. Jakucewicz S.: Materiałoznawstwo poligraficzne. Wydawnictwa PW, Warszawa 1993   12. Jakucewicz S., Magdzik S.: Podstawy poligrafii. WSiP, Warszawa 1997   13. Kołak J., Ostrowski J.: Maszyny i urz ądzenia – Maszyny drukujące. WSiP, Warszawa 1979   14. Poligrafia ogólna. WSiP, Warszawa 1982    15. Poligrafia procesy i technika. Tłumaczenie ze słowackiego. COBRPP, Warszawa 2005